Chương II
Kinh nghiệm về niềm tin
và mô-hình bậc cha-chú
(bài 12)
Phần I
(tiếp
theo)
Tin Chúa, qua tầm nhìn tận chốn thâm sâu
Narendra: “Thưa
ngài, tôi xin hỏi: có khi nào ngài thấy Chúa ở tâm can không?”
Sri Ramakrishna: “Có chứ! Tôi thấy Chúa rõ như tôi đang nhìn
thấy ông đây, có điều là: tầm nhìn này mang ý-nghĩa đậm đặc hơn, thôi...”
Thật
ra, riêng tôi vẫn một lòng cảm kích/biết ơn truyền thống “hư không/trống rỗng”,
rất đặc biệt. Nhưng, chọn lựa của tôi, lại có đôi ý tưởng hơi khang khác. Bằng vào
trực giác trong khuôn khổ có niềm tin, tôi thiển nghĩ: ta vẫn có thứ gì đó tốt lành
hơn những thứ mà mọi người thường gọi là “tâm-thức” ở niềm tin, hơn nhận-thức
giản-đơn bằng trực giác. Ở đây, tôi lại thấy trong đó có hình-hài của trí-tuệ. Đúng
hơn, phải nói: đó là “tâm-thức nội-tại” vào với Chúa. Bởi, có vào với Chúa như
thế, ta mới thấy ít/nhiều điều về chính Ngài. Xem thế thì, tâm-thức nội tại mang
ý-nghĩa của tầm nhìn đi vào tận phần sâu thẳm, rất thần thánh. Và niềm tin, quả
đã cho ta cơ-hội thuận-tiện để có được tầm-nhìn nhắm thẳng đích vào chốn thẳm
sâu có Chúa, với Chúa.
Thánh
Tôma Akinô, từng đề-cập vấn-đề tiên-quyết có liên quan đến điều mà thánh-nhân gọi
là “Prima Pars” qua ý nghĩa của “tín
điều thần thánh” vốn bảo rằng: thần-học của thánh-nhân khá an-phận không chỉ nhắm
vào niềm tin mà thôi, nhưng đặc biệt hơn, còn nhắm cả vào loại-hình cá-biệt về
hiểu/biết mang tính tích-cực do niềm tin đem lại, nữa.
Lập-trường
được thánh-nhân đề ra đây, không là kinh-nghiệm huyền-bí khó lòng “sờ chạm” được,
nhưng lại rất vững chắc, dễ nắm bắt. Nên, tâm-thức nội tại ở niềm tin, là đi
vào với bí-nhiệm cốt-tủy ở niềm tin có tính tương-tác, nối kết. Đây, không là
những gì hoàn toàn mang tính tư riêng, chủ quan. Bởi, bí-nhiệm cốt-tủy ở niềm
tin được chất chứa theo cung cách đặc biệt nơi ngôn ngữ khách-quan mà niềm tin
hàm-ẩn. Bí-nhiệm ấy, lại thấy có ở kinh “Tin Kính” do Giáo hội đề ra. Nơi niềm
tin, ta đạt hiểu/biết tích-cực có tư-chất thông-minh/trí-tuệ và Thiên Chúa là Đấng
ẩn-tàng trong bí-nhiệm thần thánh được Giáo Hội nói lên bằng lời lẽ chắc-nịch qua
kinh nguyện rất “Kính Tin”. Theo tôi, thánh Tôma Akinô có được lập-trường này,
là do ông rút từ kho-tàng tư-tưởng của thánh Augustinô và ông đã chỉnh sửa đôi
chỗ cho thích-hợp để thêm vào đó một vài điều, rồi theo cung-cách nào đó, đã
thay đổi cả lập-trường của thánh Augustinô vốn bao gồm nhiều yếu-tố diễn-tả niềm
tin-yêu hơn, về nhận-thức. Và, thánh-nhân lại đã thêm đôi điều vào trong đó, như
để nhấn mạnh nhiều hơn nữa tính tích-cực của “luồng sáng” này.
Tính tích-cực nơi tâm-thức
là “luồng sáng” của niềm tin
Sở
dĩ Hội thánh ta sử-dụng cụm từ “luồng sáng”, là do nguồn từ-vựng mang tính ẩn-dụ.
Ánh-sáng thể-lý tạo tính khách-quan cho mầu-sắc trước đã, rồi đưa chùm quang-phổ
đến với ta. Thông thường thì, trí-tuệ của ta tự nó gọi được là “luồng sáng”,
cũng rất đúng. “Luồng sáng” giúp ta hiểu/biết mọi sự. Bởi, nếu không, thì sự việc
lại sẽ ẩn-tàng trong cảm xúc, mà thôi. Thẩm-quyền nắm vững chân-lý ban đầu, đã khách-quan-hoá
sự việc để ta có thể hiểu được bí-nhiệm ẩn-tàng về Chúa và trong Chúa. Đó, là
bước đầu cần thiết giúp ta tin.
Vai
trò của “luồng sáng”, là chứng-thực rằng: tin Chúa đã trở thành giá-trị hữu-hiệu.
Và, có như thế, mới giúp ta chỉnh-sửa được cảm-xúc vững mạnh ngõ hầu đòi-hỏi nơi
ta động-thái trí-tuệ ở niềm tin.
Đây,
là lý do cho thấy tại sao thánh Tôma Akinô vẫn cứ bảo: có hai hình-thái mà tiếng
Latinh gọi là: “ratio inclinans
voluntatem” và “voluntas firmans
rationem”, tức: nói về kẻ tin được hướng-dẫn khá đầy đủ để ta tin nhiều thứ.
Trường hợp tín-hữu Đức Kitô được “hướng dẫn cách sử dụng” quyền thánh-thiêng
xác-minh bằng “phép lạ”. Nhưng, ở đây còn hơn thế, là bởi có thứ gọi là “Cộng
Thêm” được tháp ghép vào đó. “Cộng thêm” đây, là bản-năng nội-tàng Chúa ban tặng
và Ngài gọi mời, vẫn từ lâu.
Trước
khi dân con Chúa có được động-thái “tận tình thuận thảo” (tức niềm tin ta xác
tín), lại được ân-huệ chiếu rọi để rồi tin. Ân-huệ Chúa mặc khải: chính Ngài là
Đấng Thánh-thiêng giúp ta tin. Là, huệ-lộc cho những người nghiêng về niềm tin
rất rõ, vẫn nhủ rằng: Chúa tặng ban niềm tin là dành để cho ta, qua hình-thái tuy
chưa hẳn là hiện-hữu hỗ-tương nơi tình bằng-hữu rất chí ái. Nhưng, nếu không có
hình-thái đó, thì tình bác-ái/mến-thương cũng chẳng làm sao hiện-hữu được. Chiều-kích
mến-thương giúp ta hướng về Chúa, chỉ mang tính hoàn-hảo khi ta được tình
bác-ái/mến thương hướng-dẫn. Tình bác ái/mến thương, lại đem đến cho niềm-tin
khí-thế kiên-định mà nó kiếm tìm; nhưng, tựu-trung nhận-thức sự việc như mầm mống,
thì niềm tin phải đạt điểm-tới ngay từ đầu và rồi sẽ trang bị đối tượng một cách
thoả đáng cho tình bác ái/mến thương. Cảm xúc từng dẫn dắt mọi sự đến với niềm
tin, đòi hỏi trí-tuệ phải có niềm tin, tự nó đã trở thành điều mà thánh
Augustinô gọi là tính “khai-sáng” niềm tin, vốn dĩ bao gồm niềm ao ước có được những
Mối Phúc Thật, Chúa hứa ban; và cả quà tặng Ngài phát tặng cho niềm tin nữa.
Ý-chí,
từ đó, đón nhận và đưa mọi sự vào với con người một cách thiện-nguyện, qua niềm
tin. Trên thực tế, ta không chỉ thấy mỗi “tập-tính” quen thuộc đã và đang làm
công việc này qua và bằng ý-chí, nhưng “tập-tính” đã trở thành chuyện cố-định
–tựa hồ như khi ta dính-dự vào với sự thật ổn-cố, rất định đoạt. Đây, là
cung-cách tập cho trí-tuệ có được tính quen thuộc trong kiến-tạo động-tác “tin”,
ngõ hầu khiến nó tiếp tục làm mãi chuyện như thế. Cũng vậy, động-tác “tin” trở
thành cố-định như vẫn tồn tại, cả khi con người vi-phạm trọng tội đến chết được;
và như thế, đã mất đi lòng bác ái/mến thương (trừ phi ta quan niệm lỗi tội như một
bất trung minh nhiên). Chính cảm-xúc duy-trì niềm tin nơi ta và cho ta. Ở động
tác tin-yêu thần thánh, hai khả-năng nơi ta thường nâng cao lên tận tầm-cỡ của
Thiên Chúa, tức: bằng cả tâm-can lẫn trí-tuệ. Những gì khi xưa ta vẫn sử-dụng
tiếng La-tinh như câu nói: “pius credulitatis
affectus” (tức: cảm xúc sốt mến vẫn ở niềm tin) đã có cùng bản-chất của sự
việc cố-định như thế. Yêu-thương Chúa, qua và bằng sự thể như thế, trước nhất
là tình thương-yêu mang tính siêu-nhiên, nói theo cung-cách di-truyền-học.
Thương-yêu ấy, bao gồm lòng khao-khát/ước vọng mới chớm phát, về Mối Phúc Thật
rất thánh thiêng xưa Chúa hứa cho ta, mà mỗi người trong ta vẫn tin tưởng sẽ lĩnh
nhận.
Khi
cứu xét đề-nghị nào đó mà ta tin, bằng vào niềm tin kiên định, thì đó là sự thật
được tỏ-bày, trong đó có cả tính chủ-quan lẫn khách-quan rất đối tượng. Ở đây,
còn có tính-cách rất “tôn kính”. Ở đây, chìa khoá chính của công-thức nằm ở trong
đó, có tính chủ quan lẫn khách-quan, rất miên trường. Ta không có khả-năng khẳng-định
công-thức ấy, mà không qua và không bằng vào niềm tin ta có. Và, khi ta khẳng định
được điều ấy, lại đã có “luồng sáng mới” soi dọi ý-nghĩa của cả chủ thể lẫn đối
tượng; soi dọi tiềm-năng tương-hợp cũng như kết-hiệp thực-thụ. Ví dụ cụ thể,
là: nhiệm-tích Ba Ngôi Đức Chúa, sự kiện Chúa Nhập-thể và sự hiện-diện rất
Thánh Thể của Chúa.
Điều
này được lĩnh-hội một cách rất chính-xác. Ta biết rằng: ngày nay, phe/nhóm chủ
trương sự vẹn-toàn nhấn mạnh lên tầm-kích trí-tuệ (còn gọi là lý-trí) của niềm
tin vào mối căng-thẳng tệ-hại đánh động khía cạnh cảm-xúc/thực-nghiệm của nó.
Ai cũng biết: ngày nay nhóm người chủ trương duy-vật-chất có cải-cách, lại
không thấy điểm khác lạ giữa niềm tin bình-thường, người với người và sự thể
coi như niềm tin-tưởng vào một Đức Chúa (mà họ coi Ngài như hư-ảo). Riêng tôi, tôi
vẫn cố ý đặt-để một số từ-vựng vào sự quân bình giữa hai phía, không phải để đầu
hàng/chào thua bên này và/hoặc đề cao bên kia, nhưng tôi chủ-trương duy-trì “luồng
sáng” đích thực ở niềm tin. Tôi thiết nghĩ: đây mang tính-chất trước nhất hơn cả
sự “tăm-tối”. Nay tôi nghĩ, hiện có mối nguy nan còn rõ nét hơn, trong mất mát
tính-chất soi dọi niềm tin trong đó, hơn là mất đi ý-nghĩa nào về cảm-tính
tương-đối ở niềm tin.
Tựa
như thể, là: xưa nay ta nhấn mạnh quá đáng lên động-tác rất trí-tuệ ở niềm tin
(cả thần-học lẫn tâm-lý-học của niềm tin đi Đạo). Cũng có cả một nhấn mạnh thái
quá lên khía-cạnh tăm-tối của niềm tin (nơi thần-học của người Thệ-Phản và một
số thần học bí-nhiệm giống thế, đến độ khía cạnh tích-cực của “luồng sáng niềm
tin” hầu như bị bỏ qua một bên, không ai nghĩ đến.
-------
Trong
số nhận-định mà tôi có lần đưa ra trong các buổi diễn-giải như thế này, tôi nhớ
có lần từng nói: ý-chí của ta, vẫn có sự điều-động của Chúa mà ta gọi đó là huệ-lộc
dẫn đưa ta vào với niềm tin-yêu thực-sự khiến ta đến gần với Chúa. Theo tôi
nghĩ, khi bất cứ thực tại nào đến gần với ta, tự nó đã trở thành nhiều “trí-tuệ”
hơn; nbói cách khác, ta có thể hiểu/biết nó rõ hơn. Thiên Chúa cũng làm thế.
Thiên Chúa gần gũi với ta hơn qua tình-yêu Ngài ban phát cho ta, trong lúc ta
tôn trọng mọi hạn hẹp của trí tuệ có giới hạn. Thiên Chúa khiến Ngài “dễ thấy”
đối với ta bằng Tình thương-yêu Ngài tỏ ra với ta. Không có “luồng sáng tình
yêu” này, thì không thể xảy ra như thế được.
Có điều rất đặc trưng
(và tôi coi đây là điều rất rủi ro) có được từ triết-học hiện-đại và kết cuộc của
nó cho ta thấy được đặc-tính rất “trí-tuệ” như điều gì khiến ta là những người có
suy nghĩ vẫn hội ý để thông hiểu. Mà, nó lại quên trình-diện chính mình như một
thực tại với thế giới bên ngoài là tâm-trí cũng như tâm-can của ta, một thực-tại
vốn dĩ muốn chứng tỏ cho ta trong ý nghĩa nội-tại của nó và như thế khiến ta
thông hiểu được nó. Điều này thừa nhận thực tại qua kiểu-cách Chúa vẫn làm...
Những
giòng chảy tư tưởng cuối viết ở trên được coi như một dẫn nhập. Toàn bộ buổi
tìm hiểu niềm tin hôm nay có cung cách để gỡ mở những gì gói ghém các điều như
thế.
Tôi
đồng thuận với Lm Aidan Nichols, o.p. có lần nói: tâm-thức hoặc luồng sáng này
là khởi đầu và cũng là nốt-dạo-đầu cho thị kiến rất tốt phúc về chính nó. Đây còn
là lời dạy diễn-lộ ra bên ngoài rất dễ thấy nơi tư-tưởng-gia nhà Đạo, là thánh
Tôma Akinô.
Thánh-nhân
có lần diễn đạt bảo rằng luồng sáng này mang mặc một triển vọng về thị-kiến cuối
cùng ấy để trở thành loại-hình thị-kiến về Chúa là Đấng thích-hợp với sự sống
trước nỗi chết cũng là loại hình giới-hạn nhưng vẫn là sự sống đích-thực. Chính
đó là cung cách khiến thần-học (tức: tầm hiểu và biết về Thiên Chúa đi vào và
đi với luồng sáng có niềm tin như thế) khác với tất cả những kỷ-luật trí-tuệ
nào khác. Chúa là Đấng đến rất gần từng muốn mọi người thấy và biết Ngài cách
trọn vẹn. Chỉ mỗi tính-chất dễ gãy đổ và chết chóc nơi con người mới hạn chế sự
hiểu/biết ấy cách tạm thời thôi.
Chẳng
có gì tập trung và ghi chú về niềm tin hơn sự hiện-thực của Sự Gần Gũi theo loại-hình
của Chúa và hiện thực lòng muốn trong Chúa diễn tả để con người chúng ta biết
Ngài cách trọn vẹn.
-------------
Có
thể là, thần-học của ta lâu nay vẫn cứ tìm cách mô-tả niềm tin (và lòng mến)
theo cung cách như thế. Và cho rằng: nếu diễn và tả quá nhiều điều tức chống đối,
là bất trung cũng như thiếu tình thương-yêu.
Có
điều khá lạ (và riêng tôi cũng thấy được và đã mở ngỏ cho mọi bình-phẩm cũng
như phê-phán) để quan-niệm Chúa là Đấng có khả năng ban-phát huệ-lộc (nhất là
ân-huệ và lộc-thánh để ta “tin”) vốn dĩ không phải là ân-huệ của lòng mến và
cũng chẳng là quà-tặng trọn vẹn của Đức Chúa.
Thật
cũng khó mà nắm bắt/hiểu thấu đáo cung cách Chúa có thể diễn tả bằng ngôn-ngữ
cho ta để ta có thể tin, nhưng ta lại không muốn làm bạn-hữu, ít ra là chưa làm
thế, lúc này! Ở đây, ta có thể quảng-diễn điều này và (để đối lại lập-trường của
nhóm Thệ-Phản cũng như phương-án tư-duy và lập-luận của thánh Phaolô) cũng nên
để tầm nhìn vào trình-thuật Tin Mừng của thánh Gioan để hiểu được truyền thông
Công giáo và đương nhiên cả đến tư-tưởng của thánh Tôma Akinô, cách đặc biệt.
(còn tiếp)
Lm Kevin O’Shea CSsR
Mai
Tá lược dịch
No comments:
Post a Comment