CHÂN
PHƯỚC GIOAN XXIII
TRONG NGÀY KHAI MẠC CÔNG ĐỒNG
( Kỳ II )
Bài trước đã đăng trên Ephata, chúng
ta đã thấy Đức Chân Phước Gioan XXIII trong diễn văn khai mạc Công Đồng, ôn lại
lịch sử Giáo Hội và nhìn tổng quát thế giới đương thời. Từ tầm nhìn đó ngài đề ra sứ
mạng và tinh thần của Công Đồng Vatican II:
“Như vậy, thưa
chư tôn huynh đệ, chức năng Công Đồng phải đảm đương trong lĩnh vực đạo lý đã
tỏ rõ:
Quả thế, Công
Đồng chung thứ XXIII... muốn đề xuất đạo lý Công Giáo toàn vẹn, không giảm nhẹ,
không lệch hướng. Đạo lý ấy bất chấp những khó khăn và đấu tranh đã trở nên như
gia sản chung của nhân loại. Đã đành đạo lý ấy không được tất cả mọi người chấp
nhận, mà vẫn được đề xuất cho mọi tâm hồn thiện chí, như một khó báu rất phong
phú đặt vào tay mọi người.
Tuy vậy nhiệm
vụ của chúng ta không phải chỉ là giữ gìn kho báu vật ấy, như thể chúng ta chỉ
có bổn phận với quá khứ; Bây giờ chúng ta đừng sợ hãi, hãy toàn tâm tra tay vào
sự nghiệp mà thời đại chúng ta đòi hỏi, tức là đi tiếp con đường mà Hội Thánh
đã đi được 20 thế kỷ rồi.
Mục đích đầu
tiên công việc của chúng ta chủ tính cũng chẳng phải là luận bàn những điểm
chính trong đạo lý của Hội Thánh, cũng chẳng phải là nhắc lại để triển khai
thêm những luận điểm mà các Đấng Giáo Phụ và các thần học gia cổ kim đã đề
xuất... Để tổ chức những cuộc bàn luận như vậy, thì không cần gì phải họp Công
Đồng chung...
Thời đại này,
phải làm sao để đạo lý Chúa Kitô nguyên tuyền toàn vẹn được mọi người ngày nay
chấp nhận, với một mức quan tâm mới, với tinh thần trong sáng và bình an, hình
thức thì phải giữ được tính chính xác của các ý niệm và ngôn từ...” Điều cần
thiết nữa là “làm sao để nhận thức về đạo lý này lan rộng hơn nữa và sâu hơn
nữa trên khắp thế giới, ngõ hầu thấm nhuần và đào tạo nhân tâm; Sau nữa đạo lý
chắc chắn và bất biến mà ta phải kính tin, cần được nghiên cứu và giảng dạy
theo cung cách thời đại chúng ta đòi hỏi...”
Câu tiếp theo được các nhà quan sát và bình luận nhắc mãi, coi như điểm
quan yếu của bài diễn văn:
“Tự thân kho
tàng Đức
Tin, tức là các chân lý của Đạo Thánh là một mặt, nhưng một mặt khác là các
diễn bày các chân lý ấy sao cho vẫn giữ nguyên ý nghĩa, vẫn giảng dạy mãi một
điều. Cách diễn tả đó là một điều rất quan trọng; nếu cần ta sẽ phải nhẫn nại
làm việc để biểu đạt; quả vậy, sẽ cần du nhập những phương pháp trình bày tương
hợp hơn với một sứ vụ giáo huấn chủ yếu có tính cách mục vụ.”
Người ta cho
rằng, từ “mục vụ” chính là điểm nhấn của Vatican II. Đức Gioan XXIII đã nói mục
đích của Công Đồng này “chẳng phải là luận bàn những điểm chính trong đạo lý
của Hội Thánh”. Những tín điều căn bản thì các Công Đồng chung từ các thế kỷ
đầu đã xác lập rồi, ‘Nicea năm
325, Constantinopoli I năm
381, Epheso năm 431, Chalcedonia năm 451, Constantinopoli II năm 553,
Constantinopoli II năm
680, Nicea II
năm 787. Các Công Đồng này đã định tín về mầu nhiệm Thiên Chúa Ba Ngôi và mầu
nhiệm Chúa Kitô. Công Đồng Trento họp nhiều khoá rất lâu từ 1545 đến 1563 cũng
góp phần quan trọng làm sáng tỏ Đức Tin của Hội Thánh Công Giáo sau cuộc khủng
hoảng Tin
Lành. Kèm theo các giáo huấn chính thức của Hội Thánh là rất nhiều “những luận
điểm mà các đấng Giáo Phụ và các thần học gia cổ kim đã đề xuất”.
Đến Công Đồng
Vatican II này thì Giáo Hội với Đức Gioan XXIII càng thấy không cần đặt lại vấn
đề gì về di sản đồ sộ đó nữa. Đó là một mặt, nhưng mặt khác, Vatican II mở
ra một hướng nhìn mới rất “quan trọng”. Những trải nghiệm về Đức Tin, về Thần
Học mà Hội Thánh đã tích luỹ đó phải được diễn dịch ra ngôn ngữ của ngày nay,
để nuôi sống con người ngày nay. Những thành quả của quá khứ đó vừa phát xuất
từ Đức Tin hằng sống, mà trong quá trình đạt tới Đức Tin đó cũng mang đầy những
nét văn hoá, lịch sử, tâm lý của những thời đại mà Hội Thánh và xã hội cùng
kinh qua. Từ đó tới nay, xã hội loài người, trong đó có Hội Thánh, đã đi thêm
và sắp đi thêm những chặng đường mới với những nét văn hoá, lịch sử, tâm
lý mới, tạo ra một bầu khí và một tâm trạng khác trước.
Trải nghiệm quá
trình ấy Đức Gioan XXIII cũng nói rõ trong một đoạn trước đó rằng: “Giáo Hội đã
không bị động chứng kiến những phát hiện tuyệt vời của thiên tài con người cùng
sự phát triển của các nền tư tưởng hiện nay”. Chẳng những thế giới phát triển
ngày một nhanh chóng mà chính Giáo Hội cũng không ngừng phát triển về Thánh
Kinh học, thần học, triết học, sử học.
Kết quả
là đã đến lúc đặt vấn đề mang hạt giống Đức Tin gieo vào thời đại như gieo vào
một vùng đất mới cho những mùa gặt mới. Ở đây đạo lý có khả năng bén rẽ sâu hơn
để “đào tạo nhân tâm”, sinh ra những hoa quả với hương vị độc đáo. Cho nên đạo
lý chân truyền phải được nói bằng ngôn ngữ của thời đại cho con người thời đại.
Hội Thánh mà nói được cho con người thời đại hiểu thấu cõi thâm tâm của cả Hội
Thánh lẫn của con người thì đó là “mục vụ”. Vatican II là Công Đồng Mục Vụ.
Sau khi nói tới
mục đích và tính cách Mục Vụ của Công Đồng, Đức Thánh Cha nói đến tinh thần của
Công Đồng. Điểm này cũng có một ý nghĩa đặc biệt.
Chẳng là không
biết từ lúc nào, trong trí não của nhiều người, kể cả một số vị trong hàng ngũ
lãnh đạo của Giáo Hội, thì Giáo Hội đã biến thành một bộ máy để hạch sách và lên án thế gian,
và hạch sách lên án cả con cái mình nữa. Cái sự lệch lạc không đáng có ấy từ
đâu mà đến ? Có
thể rằng nhân loại, cũng như từng cá nhân, đã đi qua nhiều giai đoạn nhận thức
khác nhau. Khi người ta còn bé dại, có khi cha mẹ phải cấm đoán, đe nẹt, theo
nghĩa “yêu cho roi cho vọt”. Các bậc cha mẹ ở một môi trường tâm lý văn hoá nào
đó đã quan niệm như thế một cách rất ngay lành, “xin thầy, xin cô cứ thẳng tay
trị tội con tôi”…
Nhưng đến một lúc đứa bé lớn lên, nó không còn tự động nói theo người lớn,
rằng thế này là tốt, thế kia là xấu, vì bố,
vì mẹ đã bảo thế. Từ nay nó cần lý giải, cần được thuyết phục, nó cần tâm phục
khẩu phục. Lúc ấy sự cấm đoán hay trừng phạt không kiến hiệu nữa. Xã hội loài
người cũng vậy, ở một giai đoạn phát triển nào đó, đại chúng sẵn sàng và mong
mỏi được phục tùng quyền bính. Nhưng rồi xã hội ấy cũng lớn mạnh dần lên về mặt
tinh thần, cũng tích luỹ kiến thức, và nhận ra mình là những con người có phẩm giá tự do. Lúc ấy người ta sẽ cảm thấy mình có quyền
tự do tư tưởng, tự do ngôn luận, tự do đi tìm chân lý. Xã hội đã chín để chuyển
sang giai đoạn dân chủ. Thậm chí ngay cả sự trừng phạt, đe nẹt đối với trẻ thơ
người ta cũng không muốn nữa, người ta đi tìm những phương cách mới để giáo dục
trẻ.
Lịch sử Giáo
Hội cũng đi qua những chặng đường tương tự. Vào một thời nào đó, quần chúng tín hữu chỉ mong
được hướng dẫn, được tuân phục. Và Giáo Hội, theo nghĩa là giáo quyền, là hệ
cấp lãnh đạo, cũng chăm lo giữ gìn đoàn chiên của mình khỏi mọi lầm lạc, giữ
gìn đoàn chiên trong đường ngay nẻo chính. Khi đó, một cách rất đơn giản, Giáo
Hội đưa ra những chỉ thị, cái gì xấu thì cấm, cấm mà con chiên vẫn bị nó tuyên
truyền, cám dỗ thì
có những biện pháp đe nẹt, trừng phạt để người ta sợ. Đó là “yêu cho roi cho
vọt”, là “thuốc đắng giã tật”.
Trong những vấn
đề rất hệ trọng cho sự chính thống của Đức Tin, tức là khi những tư tưởng sai
lầm có nguy cơ lan tràn, nhiều khi những biện pháp đe nẹt, trừng phạt mang
những bộ mặt dễ sợ. Ví dụ có một công thức dùng để lên án những sai lầm nguy
hiểm: Anathema Sit ! Thật ra từ ngày nhân loại không còn sống trong thời kỳ
chiến tranh tận diệt, cả người lẫn vật để tế thần thì cũng chả ai xác định được
cụ thể “Anathema” là những gì gì. Có lẽ có thể dịch là: Trời tru đất diệt. Giáo
Hội liền có công thức: Kẻ nào dám nói, dám chủ trương thế này thế nọ, thì Anathema Sit ! Cho đến Công
Đồng Vatican I, năm 1870, công thức Anathema vẫn còn được sử dụng.
Đức Phật có hình ảnh dụ ngôn về ngón tay chỉ mặt trăng. Hiểu theo hướng đó
thì Anathema dễ sợ kia là một ngón tay sù sì chỉ đường cho người ta khỏi lạc nẻo chân lý, xa lánh chỗ nguy
hại, hướng về cõi giải thoát. Nhưng để thờ phượng thì ai mà thờ phượng cái ngón
tay ! Tuy thế dần dần thái độ có phần
nghiêng lệch như Hội Thánh sẽ nói đối với tín lý vẫn thâm nhiễm một số giáo sĩ
và cả dư luận nói chung. Giáo sĩ thì có khuynh hướng coi nhiệm vụ chính của
mình là soi mói và lên án, dư luận thì có khuynh hướng coi Giáo Hội như một bộ
máy khổng lồ chuyên trói buộc tự do và cấm đoán. Cho đến khi Công Đồng họp,
trong thâm cung Vatican một số vị vẫn muốn Công Đồng chủ yếu phải lên án thế
giới hiện tại.
Tâm thế như vậy
làm hại Giáo Hội không ít, đặt biệt trong các giới có trình độ kiến thức và tư
duy. Có thể nói trong đoạn sau đây của diễn văn khai mạc, Đức Chân Phước Gioan
XXIII vừa tái lập quân bình vừa thắp sáng đạo lý của Tin Mừng:
“Trong ngày
khai mở Công Đồng chung Vatican II này, ta thấy rõ hơn bao giờ rằng chân lý của Chúa đời
đời tồn tại. Trái lại ta thấy, thời gian đắp đổi thì những hệ thống tư tưởng
mông lung cứ lần lượt khai trừ lẫn nhau, và những sự lầm lạc vừa phát sinh
đã vội tan
biến như sương mù dưới ánh mặt trời. Xưa nay Giáo Hội vẫn chống lại những lầm
lạc đó, và đã nhiều lần lên án một cách rất cương quyết. Còn hiện tại thì Hiền Thê Chúa Kitô ( tức là Hội
Thánh ) muốn
dùng vị thuốc trắc ẩn hơn là những khí giới nghiêm khắc. Hội Thánh tin rằng, thay vì lên
án, nên tỏ rõ thêm nữa sự quý giá của đạo lý, đó là cách tốt hơn để đáp ứng
những nhu cầu ngày nay.
Đã đành là có
những nguỵ thuyết và những quan điểm sai lầm. Đã đành là có những nguy cơ cần
phải ngăn ngừa và đẩy lui. Nhưng những sự lạc hướng đó đối chọi với các nguyên lý
thần lương một cách thật hiển nhiên, cho nên ngày nay lòng người tự giác mà lên
án những sai lầm đó; Nói rõ ra là những sai lầm về lối sống phủ nhận Thiên Chúa
và các giới luật của Ngài, là sự tin tưởng quá đáng vào tiến bộ kỹ thuật, là
một sự thịnh vượng chỉ lấy tiện nghi làm động lực. Càng ngày người ta càng tự
mình nhận thức rằng nhân phẩm được tôn trọng đầy đủ là điều rất quan trọng và
rất khó đạt. Nhất là kinh nghiệm cuối cùng đã dạy rằng sức mạnh áp đặt từ bên
ngoài, quyền lực của võ khí và sự chuyên quyền về chính trị là những điều hoàn
toàn không có khả năng giải quyết một cách tốt đẹp các vấn đề rất nghiêm trọng
đang khiến lòng người xao xuyến.
Trong hoàn cảnh như vậy, Hội Thánh Công Giáo nhờ Công Đồng chung mà thắp
cho bừng sáng ngọn đuốc chân lý của Đạo, Hội Thánh muốn được như một người mẹ
hiền cho mọi người, nhân ái, nhẫn nại, đầy lòng khoan dung từ hậu với con cái
tản lạc. Với người đời đang mang gánh nặng của biết bao nhiêu lầm than, Hội
Thánh công bố như Thánh Phêrô ngày xưa với anh nhà
nghèo: “Bạc vàng tôi không có, nhưng có gì
thì tôi cho anh: nhân danh Giêsu Kitô người Nazareth, anh hãy đứng dậy mà đi” ( Cv 3, 6 ). Thành ra Hội Thánh không hiến
tặng cho người ngày nay những sự phong
phú lỗi thời, nhưng... Hội Thánh khai thông những nguồn suối đạo lý để cho mọi
người, dưới ánh sáng Chúa Kitô, có khả năng thâm nhập ý nghĩa chân thực của đời
người, phẩm giá của mình, và cứu cánh mình phải dõi theo; sau hết qua con cái của mình, Hội
Thánh muốn mở đường cho Lòng Mến của Đức Kitô lan toả khắp nơi”.
Đoạn diễn văn
này, phản ánh tâm hồn mênh mông của Đức Gioan XXIII, phản ảnh cái gì đã làm cho
vài năm ngắn ngủi khắp
nơi muốn tìm đến với Ngài nhưng hơn thế nữa, nó là một lúc Hội Thánh tự kết nối
mình với Đức Giêsu khi Ngài trách móc mấy ông đồ đệ nóng tính, chỉ mong cho lửa
trời đốt rụi những kẻ không theo mình, nối kết mình với Đức Giêsu “hiền lành và khiêm nhường
trong lòng”, Đức Giêsu thương yêu “những kẻ khó nhọc và gánh nặng”...
Chưa nói tới
những lý thuyết và nếp sống trái đạo, ngay trong Công Đồng này cũng có những vị
đang phục vụ với tính cách chuyên viên hay thần học gia đã cảm thấy niềm an ủi
dâng lên trong lòng. Đấy là những vị mới mấy
năm trước đấy còn bị các đấng bậc ở cơ quan kiểm duyệt Rôma đầy đoạ thi hành kỷ
luật sắt, cấm nói, cấm giảng dạy chỉ vì
họ đã dám chỉ rõ những điểm chưa đạt trong cách hành xử của Giáo Hội chỉ vì họ nêu cao một
vài chân lý mà những người thủ cựu nhưng có nhiều quyền muốn che lấp đi. Cha
Congar, OP., trong lúc đang bị Bộ Thánh Vụ ( chuyên kiểm duyệt sách ở Rôma ) thi hành
kỷ luật thì Đức Gioan XXIII khi đó đang làm Sứ Thần Toà
Thành ở Paris, lại chăm chú đọc và ngẫm nghĩ về những tác phẩm lớn của cha như
“Những nguyên lý cho phong trào Đại Kết Công Giáo” ( Chrétiens Désunis – Principes d’un
Oecuménisme Catholique ) và nhất là “Cải cách thật và cải cách giả trong Giáo
Hội” ( Vraie
et fausse réforme
dans l’Eglise ). Năm
1960, chính Đức Gioan XXIII triệu vời cha Congar và nhiều người khác cùng một
hoàn cảnh như cha ( cha
Chenu, cha de Lubac ) bị các đấng ở Bộ Thánh Vụ coi là “khả nghi” về Rôma làm
cố vấn Công Đồng.
Hơn thế nữa, về
sau người kế vị ngài là Đức Gioan Phaolô II sẽ trao tặng Hồng Y cho cha de Lubac ( năm 1983 ) và cha Congar
( năm
1994 ) để
nhìn nhận công lao của các ngài với Công Đồng Vatican II, chỉ ít lâu trước khi hai
ngài qua đời. Đức Gioan Phaolô II, khi chuẩn bị mừng Năm Thánh thiên niên kỷ
2000, và nhìn lại lịch sử Dân Chúa, đã liệt kê tinh thần “bất bao dung” vào số
những tội lỗi Giáo Hội cần phải sám hối:
“Thật ra nếu
muốn đánh giá lịch sử chính xác thì không thể không nghiên cứu kỹ về sinh cảnh
văn hoá của các thời đại, từ đó mà nhiều người có thể thành tâm cho rằng chứng
tá đích thực cho
chân lý có thể bao hàm sự huỷ tiêu quan điểm của người khác hoặc ít ra là không
lý gì đến các quan điểm ấy. Lắm lúc nhiều yếu tố tích tụ lại tạo ra những thiên
kiến khả dĩ biện minh cho sự bất bao dung gây nên một bầu khí xúc cảm mà chỉ
có những tinh thần vĩ đại, thật sự tự do và đầy Thiên Chúa mới có khả năng vượt
thoát một cách nào đó. Tuy vậy, dù có xét đến những yếu tố giảm khinh cũng
không bãi miễn được cho Giáo Hội nghĩa vụ phải bày tỏ niềm hối hận sâu xa về
những yếu đuối biết bao nhiêu con cái đã làm xấu mặt Giáo Hội, khiến cho Giáo Hội
không phản ảnh được đầy đủ hình ảnh Chúa mình chiều đóng đinh, là chứng tích
tuyệt vời của tình yêu thương nhẫn nại và hiền hoà khiêm nhường. Từ những thời
điểm đau đớn ấy của quá khứ có thể rút ra bài học cho tương lai khiến cho mọi
Kitô Hữu tâm phục nguyên lý tuyệt cao do Công Đồng Vatican II đề xướng: “Chân
lý không thể tự xác lập chính mình, trừ phi là dựa vào sức mạnh của chính chân
lý, sức mạnh ấy thu phục nhân tâm một cách vừa hiền hoà, vừa mãnh liệt” ( Tông Thư Thiên
Niên Kỷ Tertio Millennio Adveniente ).
Việc Đức Giáo
Hoàng Gioan Phaolô II kết
thức đoạn văn trên đây bằng lời trích dẫn tuyên ngôn của Công Đồng Vatican II
về tự do tôn giáo ( Dignitatis Humanae số 1 ) cho thấy Công
Đồng này là một thời điểm lớn Giáo Hội đề cao sức mạnh tự thân của chân lý và
khước từ mọi sự cưỡng bức hẹp hòi mà một số người vào một số thời trong Giáo
Hội đã mắc phải. Nhìn theo hướng đó sẽ thấy Đức Gioan XXII và Công Đồng đã tái
lập những định hướng quan trọng và khai phóng như thế nào.
Với tinh thần
hiền hoà ấy, Đức Gioan XXIII kêu gọi Công Đồng rộng lòng trình bày Đức Tin cho
người ngày nay, vừa “về nguồn”, vừa tìm đến với thời đại. Ngài hy vọng Công
Đồng sẽ đóng góp cho sự hiệp nhất của tất cả những người tin vào Chúa Kitô, và
Công Đồng sẽ thắp sáng Lòng Mến của Chúa Kitô để phục vụ toàn thể nhân loại.
Ngài kêu gọi mọi người đồng tâm nhất trí cầu nguyện với ngài...
Lm. VŨ KHỞI PHỤNG, DCCT, 1.11.2012
No comments:
Post a Comment