Chương 4
Đức Kitô của ông
Phaolô
là Con Thiên-Chúa,
Đấng Cứu-độ loài người
nơi vũ-trụ
(bài 32)
Ngoại văn:
Gương mặt đặc-biệt của
Đức Giêsu
ở sách Đệ Nhị Luật
và thư Phaolô
Muốn hoàn-tất bức chân-dung
Đức Giêsu do ông Paholô phác-hoạ, tưởng cũng nên kể thêm ở đây vài đặc-trưng/đặc-thù
rút từ các thư, mà nhiều học-giả kinh-điển cho là “thư giả-hiệu” tưởng là do ông
Phaolô viết và/hoặc “ngụy-thư Phaolô”,
tức những thư không do ông Phaolô đọc cho thư-ký viết, mà do học-trò hoặc các người
thừa-kế lập ra, như: thư Êphêsô, thư Côlôsê và đặc-biệt hơn: thư gửi cộng-đoàn
tín-hữu Do-thái.
Đức Kitô,
vị Thượng-tế Tối-cao
Tác-giả “Thư Do-thái”
đã phá bỏ nền-tảng có ở các thư do ông Phaolô lập, bằng một mô-tả Đức Giêsu là Vị
Thượng-tế Tối-cao. Ông Phaolô, là người nắm rõ các ảnh-hình về sự hy-sinh/hiến-tế
ở Đền Thờ như tế-sát dê/cừu lấy máu loài thú là để mô-tả cái chết được Đức Kitô
lĩnh-nhận trên khổ-giá để diễn-trình tính “người” của Ngài.
Lập-trường/tư-tưởng đã
được ông Phaolô bộc-lộ ra ngoài, thể theo ảnh-hình về Ađam-đầu-đời và Ađam-Cuối-hết,
như mọi người đều biết. Nhưng, theo cách-thế tiềm-ẩn, thì: sự việc ông làm, từng
gợi hứng từ việc tổ-phụ Isaác dự-tính hy-sinh chính mình để làm đẹp lòng cha
mình là Abraham.
Thư Do-thái, biến Đức
Kitô thành Đấng Chủ-quản thần-thiêng/thánh-ái ở trên trời, Ngài được nâng-nhấc
trên cả các thượng-tế chốn cao-sang của Do-thái-giáo, vốn bậc tư-tế cao/trọng
chuyên hành-lễ tại thánh-cung Giêrusalem. Đức Giêsu được nhiều vị coi Ngài hệt như
Melkisêđê, là vị Thượng-tế bí-ẩn thuộc tầm-cỡ vua/quan của Salem như sách Sáng
Thế từng đề-cập.
Thượng-tế như thế,
còn cao/trọng hơn Abraham do chính ông chúc phúc, nhưng ông lại không do cha mẹ
sinh ra hoặc không thuộc giòng-tộc nào hết, như đoạn 7 câu 2-3 đã xác-quyết:
“Trước tiên, tên ông có nghĩa là: Vua công-chính; rồi ông
còn là vua Salem, tức: Vua bình-an. Không cha, không mẹ, không họ hàng, khởi-thủy
tuổi đời, không mút cùng cuộc sống; ông ví được là Con Thiên-Chúa, nhờ chức
tư-tế vĩnh cửu.”
Sách Sáng-thế cũng lặng-thinh
không nói gì về gốc-gác/gia-phả của ông; và ông vẫn được coi là tư-tế vĩnh-viễn,
suốt một đời.
Do bởi Đức Kitô cao-cả
hơn các thượng-tế Do-thái-giáo, nên việc Ngài hy-sinh tế-hiến chính mình Ngài lớn-lao
đến độ không ai trong các thượng-tế cử-hành nghi-lễ trên bàn thờ ở Giêrusalem, lại
có thể sánh-tày được với Ngài.
Đức Kitô là Đấng Cứu-chuộc
mọi lỗi/tội của con người, nên Ngài tiến-hành mọi thể-thức hy-sinh tế-hiến chuộc
tội vào ngày đền-bù, rất cánh-chung. Tác-giả thư Do-thái lại đã lập nên nghi-thức
thánh-thiêng gọi là ‘Yom Kipur”/Ngày
Xá Tội trong tâm-não khá rõ-ràng khi ông đưa ra nhận-xét có liên-quan đến việc vị
thượng-tế bước vào Đền thờ như đoạn 6 câu 19-20, đã có ghi:
“Chúng ta có được niềm hy-vọng tựa như cái neo chắc-chắn
bền vững của tâm-hồn, chìm sâu vào trong bức màn cung-thánh. Đó, là nơi Đức
Giêsu đã vào như người tiền-phong mở đường cho ta, sau khi trở thành Thượng-Tế
đời đời theo phẩm trật Menkixêđê.”
Việc này, ông thực-hiện
mỗi năm một lần vào ngày nhất-định. Tác-giả, còn nhấn mạnh rằng: Đức Giêsu là
Thượng-Tế Tối-Cao, nên Ngài hy-sinh/hiến-tế chính mình Ngài là để chuộc tội cho
toàn-thể nhân-loại, chứ không phải chỉ mỗi người Do-thái-giáo, mà thôi. Và Ngài
làm thế, không bằng “máu loài dê/cừu bò/lừa” mà bằng chính máu của Ngài, như đoạn
9 câu 12 sau đây lại ghi rõ:
“Đức Kitô đã đến như Thượng-Tế, Ngài vào cung-thánh không
phải với máu dê/cừu bò/lừa, nhưng bằng chính máu mình Ngài chỉ một lần thôi, và
lãnh được ơn cứu-chuộc vĩnh-viễn cho chúng ta.”
Lại nữa, việc Ngài hiến-tế/hy-sinh
chuộc tội mọi người, đã diễn ra nơi cung-thánh chốn trời cao, không ở đền thờ trần-gian
do con người tạo; giống buổi hiến-tế Ngày Xá Tội cứ lặp đi lặp lại năm này qua
năm khác. Việc Đức Kitô hy-sinh chính mình Ngài, chỉ diễn ra duy-nhất có một lần
một, như đoạn 9 câu 24-25, lại diễn-tả:
“Quả thế, Đức Kitô đã chẳng vào cung-thánh do tay người
phàm làm ra, vì cung-thánh ấy chỉ là hình-bóng của cung-thánh đích-thực. Nhưng,
Ngài đã vào chính cõi trời để, giờ đây, ra đứng trước mặt Thiên-Chúa chuyển cầu
cho chúng ta. Ngài vào đó, không phải để dâng mình làm của lễ rất nhiều lần,
như vị thượng-tế mỗi năm đem theo máu của loài nào khác mà vào cung-thánh.”
Trong khi ý-tưởng về
hành-xử cứu-độ vĩnh-viễn rất hiệu-lực, là tư-tưởng đơn-thuần của ông Phaolô, thì:
biểu-tượng về Đền thờ được trưng-diễn rất chi-tiết là sản-phẩm tư-riêng của
tác-giả thư ở đây. Có vài yếu-tố hiện ra vào thời trước, vẫn tồn-tại ở
Do-thái-giáo đã được viết vào buổi giao-thời xen giữa Cựu-Ước và Tân-ước.
Ảnh-hình về vị Giáo-chủ
Tối-cao và việc dẫn-nhập một Thượng-Tế Melkisêđê không họ hàng/tông-tích đã được
diễn-tả cách song-hành ở Cảo-Bản Biển Chết khi tài-liệu này đề-cập đến Đấng
Thiên-Sai của Aaron, hoặc Tư-Tế Thiên-Sai cùng Thượng-tế Melkisêđê-trên-trời là
nhân-vật thần-sứ có vai-trò cứu-độ kết-hợp với “Ngày Xá Tội” có đề-cập ở Cảo-Bản
Biển Chết đoạn 1QS 9:11; 11QMelch. Có thể là, các chi-tiết có từ đây ra, đã tạo
ảnh-hưởng lên tác-giả của thư Do-thái, khi ông viết lên như thế.
Dù Thư Do-thái mang
tính trổi-bật về lập-trường văn-chương đến thế đi nữa, ý-tưởng chung của thư
này, không để lại dấu vết nào sâu sắc lên lập-trường/tư-tưởng ở Tân-Ước hoặc
lên thần-học Đạo Chúa , nói rất chung.
Đạo-lý Hội thánh về đền-bù
tội/lỗi vẫn vang-vọng từ nền tư-tưởng thuần-chất của ông Phaolô hơn là
văn-phong/thể-loại của người viết nên “Thư Do-thái”.
Những bước dẫn vào việc
Thiên-Chúa-hoá Đức
Kitô
Như đã nói, ông
Phaolô tự dừng lại và cắt ngắn giòng chảy khiến ông dám tuyên-bố: Đức Giêsu là
Thiên-Chúa. Chính vì Ngài trỗi-dậy từ cõi chết, tạo khiến Ngài là người
Do-thái-giáo được định-vị, gọi tên và chỉ-định làm Con Thiên-Chúa. Tác-giả ngụy-thư
Phaolô đã làm hết sức mình hầu qua mặt ông Phaolô; và nhờ thế, đã đạt đỉnh cao-vút
của cao-trào Phaolô hơn nữa.
Ông Phaolô tả Đức
Kitô là Đấng “giống như” hoặc là hình-ảnh của Thiên-Chúa như thư thứ hai
Côrintô đoạn 4 câu 4 đà ghi rõ:
“Nếu Tin Mừng của chúng tôi bị che-khuất, thì chỉ khuất
nơi những kẻ phải hư đi, tức nơi những kẻ không tin, thần đời này làm cho
tâm-tư họ ra mù-quáng khiến họ không thấy được là đã rạng sáng rồi, Tin Mừng
vinh-quang của Đức Kitô, hình-ảnh của Thiên-Chúa.”
Thế nhưng, người kế-thừa
ông Phaolô lại đi xa hơn thày của họ từng gán-tạo cho Đức Kitô một hiện-hữu có
trước đó từ thuở đời đời và kết-nối Ngài vào công-trình tạo-dựng trời/đất.
Dẫn-nhập của Thư
Do-thái, không giống các thư của ông Phaolô, tức những thư gửi thẳng đến cộng-đoàn
này nọ là những người theo Do-thái-giáo nói tiếng Hy-Lạp, đã diễn-tả cách khá
rõ, rằng: lời bàn này, vốn thừa thãi, đáng loại bỏ. Đặc-biệt hơn, đoạn 1 câu
1-3 sau đây còn chứng-tỏ:
“Thuở xưa, nhiều lần nhiều cách, Thiên Chúa đã phán-dạy
cha ông chúng ta qua ngôn-sứ; nhưng thời sau hết này, Thiên-Chúa đã phán-dạy
chúng ta qua Thánh Tử. Thiên-Chúa đã nhờ Ngài mà dựng nên vũ-trụ, đã đặt Ngài
làm Đấng thừa-hưởng muôn vật muôn loài. Ngài là phản-ảnh vẻ huy-hoàng, là hình-ảnh
trung-thực của bản-thể Thiên-Chúa. Ngài là Đấng dùng lời quyền-năng của mình mà
duy-trì vạn-vật. Sau khi đã tẩy-trừ tội lỗi, Ngài ngự bên hữu Đấng Cao Cả ở trên
trời.”
Tác giả Thư Côlôsê, một người từng đấu-tranh chống
các xu-hướng Ngộ-đạo cũng đưa ra ảnh-hình bí-ẩn nơi lời lẽ, như đoạn 1 câu
13-19 sau đây từng chứng-thực:
“Chính Đấng đã kéo anh em ra khỏi quyền-lực tối tăm, và
chuyển anh em vào nước của Con Chí-ái Ngài, trong Ngài ta có ơn cứu-chuộc, ơn
tha-tội.
Ngài là hình-ảnh của Thiên-Chúa vô-hình là trưởng-tử giữa
mọi thụ-sinh, vì trong Ngài vạn-vật đã được tạo-thành, vật hữu-hình, vật
vô-hình, dù là thiên-toà hay thiên-chủ, dù là thiên-phủ hay uy-linh: mọi sự đã
được tạo-thành nhờ Ngài và cho Ngài! Và Ngài có ưu-thắng trên mọi sự, và mọi sự
đều tồn-tại trong Ngài. Và Ngài là đầu của Thân mình, là Hội-thánh. Ngài là Khởi-nguyên,
là Trưởng-Tử giữa các vong-nhân, ngõ hầu trong muôn sự Ngài là Đệ-nhất Vô-song!
Vì chưng, Thiên-Chúa đã quyết ý cho tất cả Viên-mãn đậu lại trong Ngài.”
Thật khó mà nhận ra
điểm tương-đồng giữa việc diễn-tả như thế với lời nói đầu ở Tin Mừng Thứ Tư.
Nhưng, cũng khó mà có được khả-năng tương-đồng như thế, nơi tình-huống hiện-tại
qua các biên-khảo Tân-Ước, khả dĩ định xem có độ chính-xác nào khả dĩ khiến ta
nói rằng: phần lớn các tác-giả thời hậu-Phaolô viết vào đầu thế-kỷ thứ nhất, đã
liệu trước được và có khả-năng tạo ảnh-hưởng lên tác-giả Gioan Tin Mừng; hoặc hỏi
rằng: các vị có tạo âm-vang tư-tưởng đích-thật hoặc hiện-thực như được kết-tinh
thành Tin Mừng Thứ Tư không?
Một cấm kỵ:
Ảnh hình Đức Giêsu
ở thư Giuđa, Phêrô và
Giacôbê
Trong 7 thư được coi
là của Hội-thánh Công-giáo và Đạo Chúa toàn-cầu như thư luân-lưu tông-đồ gửi
các giáo-hội ở nơi đó chứ không ghi rõ tên người viết hoặc cộng-đoàn nào, ta đều
đã bàn về 3 bức thư thực-thụ của ông Phaolô rồi. Và, không một thư nào trong số
4 bức ở đây, như: Thư Giuđa, Thư Thứ nhất và Thư Thứ hai Phêrô và Thư
Giacôbê bao gồm những thứ gọi được là có thật hoặc chỉ như cuốn tiểu-thuyết
chủ-tâm giới-thiệu Đức Giêsu, mà thôi.
Bởi, tất cả đều là
văn-bản hậu-Phaolô. Và, hai trong số các văn-bản này từng đả-động đến ông
Phaolô cách công-khai hoặc các thư hậu-Phaolô này như để tóm-tắt, cũng sẽ được
mọi người cảm-thông coi đó như bản-văn ngoài-đề không có chương/đoạn nào là do ông
Phaolô chủ-trương, hết.
Thư
Giuđa được
bảo là do tác-giả có tên là Giuđê, vị tôi-tớ của Đức Giêsu Kitô là em của ông
Giacôbê, tức một trong 4 anh em ruột của Đức Giêsu từng được nói đến trong Tin
Mừng Nhất Lãm, cách riêng Tin Mừng tác-giả Mác-cô đoạn 6 câu 3 và Mát-thêu đoạn
13 câu 55, trong đó có ghi rõ rằng:
“Ông ấy không là bác thợ mộc, con bà Maria và anh em với
Giacôbê, Giôsê, Giuđa và Simôn đó ư? Và chị em của Ông lại không ở giữa chúng ta
đây sao? Và họ đã bị vấp-phạm vì Ngài.”
Và Tin Mừng tác-giả Mát-thêu
còn viết thêm:
“Ông ấy không là con bác thợ mộc sao? Mẹ ông không phải
có tên là Maria và anh em là Giacôbê, Giuse và Simôn cùng Giuđa đó sao?”
Không có chú-thích nào
thừa-nhận những lời ghi trên, đã xảy ra vào thời nào? Trong đó tác-giả ẩn-danh lại
nổi-tiếng ăn khách đến độ người viết chỉ dùng mỗi bút-hiệu thôi, cũng vẫn không
bị coi là nói sai hoặc khoác-lác.
Thư này đây, thật ra,
được bảo là viết vào năm thứ 100 sau Công-nguyên, một thời mà tác-giả có ý dùng
nó như một luận-cứ chống lại bậc thày tuy viết một cách sai chậy hoặc nhảm-nhí,
vẫn nổi tiếng vì tạo lợi-ích sao đó cho văn chương Do-thái-giáo không gọi là
Kinh-thánh. Do bởi, thư này lấy từ sách Enoch 1 lại kể chuyện Môsê
thăng-thiên/về trời nhiều hơn là ưu-tư về chân-dung/diện-mạo Đức Giêsu. Thật
ra, có viết như thế cũng chả đóng góp được gì nhiều cho việc tạo nên diện-mạo đích-thực
của Đức Giêsu, hết.
(còn tiếp)
Gs Geza
Vermes sj, biên
soan
Mai Tá lược dịch
No comments:
Post a Comment