Phaolô, vị thánh của mọi thời: Chính trị Châu Âu thời buổi này

PHAOLÔ VÀ GIÒNG CHẢY TÂM TƯ

NHỮNG TRIẾT LÝ CHÍNH TRỊ ĐÃ DIỄN GIẢI

Chính trị Châu Âu thời buổi này

Tin tức từ Châu Âu cho thấy châu này ngày càng tốt đẹp đến độ khó có thể tin nổi. Hiện đang có bước ngoặt lớn tiếp tục diễn tiến trong giòng đời lịch sử của châu này. Việc thành lập Liên Hiệp Châu Âu chắc chắn là một sự kiện quan trọng trong giòng sử của nền văn minh thế giới ít ai dám nghĩ nó lại xảy ra, sau nhiều thế kỷ dài đằng đẵng với chiến tranh và bạo lực. Người ở châu này đã cẩn thận cân nhắc rất kỹ, khi họ chọn một nền hoà bình không dựa trên chiến thắng, nhưng vẫn muốn đặt nặng lên sự cảm thông, hoà hoãn.

Nay, thì đó lại là khía cạnh mang tính chất rất Phaolô trong cuộc bàn luận tranh cãi, lại rất cũ. Phương châm của cộng đồng Châu Âu, nay thấy có ghi bên tiếng Pháp là: “L’unité dans la diversité” tức: “Hợp nhất trong đa dạng”. Còn, đối với Hợp Chủng Quốc Hoa Kỳ, thì phương châm này lại viết bằng tiếng Latinh trong đó có chữ “e pluribus unum”, nghĩa là “hợp nhất đến từ nhiều thứ”, những thứ và những sự từ một quá trình trổi bật biến thành tổng thể đa dạng.

Bởi lẽ, ngay từ đầu, châu miền này lại vẫn chưa có được sự hiệp nhất liên minh, như mình từng ao ước. Nói khác đi, đó là góc cạnh và đường ranh khá đối nghịch, thế nên Liên Hiệp Châu Âu nay đang tìm cách tạo thành đặc trưng cho riêng mình bằng một hiệp ước giản đơn bao gồm một hiến pháp ghi nhận quyền căn bản của con người làm bản sắc pháp lý tư riêng rất chí lý.

Cho đến nay, việc này chưa thực sự xảy đến nhưng đã thấy diễn ra nhiều đối kháng rất đáng kể. Tuy thế, thời gian sẽ cho thấy chung cuộc rồi ra mọi việc cũng sẽ theo chiều hướng đáng phục.

Nay trong những thứ và những sự như thế, nếu ta để qua một bên các chi tiết rất hiện thực, thì vấn đề thật sự là Giá Trị chứ không phải Kinh Tế. Lại càng không là thị trường tự do, mà là hệ thống giá trị linh thiêng, đạo đức của một Châu miền khá trổi vượt; và toàn bộ châu này sẽ kết hợp mọi người thành một mối. Xem như thế, lại đã thấy nơi đó gồm mọi phe phái chính trị mà thời trước từng đứng trụ rất vững vàng, như: hệ thống quốc gia, đoàn nhóm, sắc tộc, phe phái Giáo Hội lại cứ coi mình như có cung cách đặc trưng, khác biệt. Và hôm nay, người ta ra như không còn dùng chủ từ “nó” để chỉ về hệ thống tổng thể này nữa, mà tất cả đã trở thành “một chút” thực tế Châu Âu khá lớn mạnh. Bản thân tôi, lại đã nghĩ: sự việc này từng làm vữa chảy tính tuyệt đối của châu miền này và từng đưa mọi người vào chốn hư không trống rỗng như Thánh Phaolô trước kia vẫn gọi đó bằng cụm từ tương tự. Và theo tôi, điều đó thật tuyệt vời khiến ta cũng nên để tâm mà xem xét cho thật kỹ.

Dĩ nhiên, điều này từng đánh động Hội Thánh cũng khá mạnh, và tôi có thể nói: còn mạnh hơn nhiều thứ khác; bởi Hội Thánh từng coi đây là chuyện của Giáo Dân trần thế, trong khi ta là con dân nhà Đạo có chỗ đứng bề thế, thánh thiêng, vững chãi. Tôi không nghĩ: Hội Thánh lại có thể vứt bỏ đi yếu tố quan trọng ấy mà lại còn đưa vào chân trời mới cũng không chừng.

Như có nói ở trên, tôi đề cập cũng khá nhiều đến cái-gọi-là “ân huệ dân dã”, tức một thực thể mà người Pháp từng diễn tả bằng cụm từ “laicité” dịch cho sát sẽ có nghĩa là “Giáo Dân”, tức sự việc khá đặc trưng, đặc thù của họ. Lại nữa, nếu nhìn vào địa hạt sự sống rất sinh lợi của nhiều người, ta sẽ thấy điều đó không do nhà nước tạo ra và cũng chẳng thuộc nhóm hội tôn giáo nào sở hữu hoặc điều động. Theo tôi, ta có thể nói nôm na mà không sợ quá lời rằng: sự việc như thế càng sáng tỏ để ta thấy rõ tính chất rất “người” mà thôi. Và sự việc ta đặt tên cho địa hạt vữa chảy này lại càng nổi bật nhờ tính chất “người” vốn được coi là điều khá mới. Và khi ta khởi sự định danh cho sự việc như thế thì danh tánh sẽ mang ý nghĩa của một hiện hữu rất có thực.

Như thế, nó mang ý nghĩa một giá trị cũng rất chung; và như thế, là ta đã xác tín về đạo đức, chức năng tức là các địa hạt mà cả nhà nước lẫn tôn giáo đều không có quyền hoặc có khả năng đưa ra quyết định chung cuộc, hay dứt đoạn. Rồi cứ thế, sự việc lại tiến về hướng của đa số quần chúng đầy chất “người” để rồi ta lại sẽ chấp nhận nó một cách rộng lượng như chính con người mình, tôi xin được phép nói như vậy.

Như vậy, đây còn là thứ luân thường đạo lý rất chung chưa bị đứt khúc, dứt đoạn. Nói như thế, tức như thể đó là tiến trình “mở ngỏ” rất dân chủ đầy nhượng bộ, lúc nào cũng kiếm tìm sự chuẩn thuận từ quần chúng và chẳng bao giờ nghĩ rằng mình được thế, là nhờ đã trình bày tính chất “người” một cách rất rộng, hơn là dựa vào quyền lợi của phe nhóm có mặt ở thế trần hoặc vẫn mang chất tôn giáo thôi. Nói tóm lại, đó là những thứ và những chuyện đầy giá trị mà lâu nay tôi vẫn tìm cách đạt cùng đích.

Đành rằng, các Giáo Hội và đôi khi cả đến chức sắc trong đạo vẫn phản đối việc này. Hiện có nhóm hội rất lớn, trong đó một số Giám Mục người Châu Âu vẫn thường bảo: ta phải viết những câu như “thuộc về Đức Chúa” khi ta nói đến thể chế. Kịp khi đó đã có phản ứng từ nhiều nơi như cố tình muốn đáp trả: Vâng, như thế cũng tốt ! Nhưng, với người không tin vào Chúa hoặc những vị tự cho mình chẳng tin vào Chúa, Mẹ gì hết, thì sao ? Có vị còn bảo: bọn tôi há không là người sống loanh quanh những chuyện lẩn quẩn thế sao ? Nếu thế sao không bảo: cộng đoàn ta vẫn tin vào Chúa và cũng tôn trọng các vị nào không cùng niềm tin, đấy cả thôi. Phải chăng ở đây có điều gì mâu thuẫn không ? Nếu thế thì sao ta lại bỏ qua một bên những chuyện tương tự rồi ngồi yên không nói gì có tốt hơn không ? Hẳn ta cũng biết đường ranh ngăn cách rất nhiều thứ nay vẫn cứ mở ra nhiều hướng để tạo chỗ đứng thấy rất rõ.

Dù sao thì, Châu Âu mai ngày rồi cũng sẽ là châu miền không còn cung cách định danh nhau để xem mình có là kẻ còn tin Chúa hay không và có khám phá ra sự cởi mở khi đối xử với nhau và với Chúa mà không cần đặt tên nhau như thế không ? Việc này cũng đâu xa vời cung cách Thánh Phaolô từng làm vào thời mình ? Có sự thể được gọi là “sự kiện đứng ngoài cuộc” khá mới mẻ cho thấy một số khá đông người của Giáo Hội nay không ở trong cuộc nữa. Đứng ngoài cuộc là tách khỏi và rời xa tính chất sinh động nơi cuộc sống Giáo Hội đúng định nghĩa. Và những người tuy buộc mình có lối sống như Giáo Hội đã định nghĩa, nhưng vẫn không là người ở trong cuộc đối với những gì đang tiến triển bên ngoài. Thế nhưng, hiện đang có thứ gì đó cứ diễn tiến ở bên ngoài. Và “thứ gì đó” ấy nay thấy cũng không đến nỗi tệ.

Quả là, một số những sự thể đó thật rất tốt. Tốt một cách đáng kể. Nhiều trường hợp cho thấy chúng dân ở nơi đó đang quyết sống theo cung cách rất “Phaolô” hoặc cũng đang sống theo lời Chúa dạy cùng một kiểu cách rất Kitô, nhưng lại không sử dụng ngôn từ dành cho sự việc này. Và phải chăng tốt nhất là ta hãy cứ làm những chuyện như thế, còn hơn là chỉ coi mặt đặt tên cho lối sống khác người ? Nhiều vị vẫn công nhận rằng Kitô giáo là nguồn gốc giá trị chính yếu ở Châu Âu. Vâng.

Đó cũng là một trong nhiều yếu tố tôn giáo từng tạo như thế. Thế còn Do Thái giáo thì sao ? Và người Hồi Giáo nữa ? Và cả người Hy Lạp cũng như La Mã, Tô Cách Lan, Nhật Nhĩ Mãn cũng thế chứ ? Còn sự kiện tự mình rực sáng thì sao ? Phải chăng sự kiện này không là nguồn cội sự sống đích thực ở Châu Âu sao ? Thế hôm nay thì sao, khi người người đang vượt trội lên tất cả những điều như thế ? Và người Châu Âu nay còn khám phá ra những sự việc tích cực bằng động thái vượt quá mọi khuôn khổ ấy nữa. Nếu thế thì vẫn còn nhiều vấn nạn đang lởn vởn ở đâu đó trong đầu con người.

Theo tôi, Thánh Phaolô luôn khám phá thêm về chính con người của ông trong bối cảnh và tên gọi rất khác biệt. Phải chăng có thể là toàn bộ tính trần thế đã trổi vượt và đang có sự tách biệt giữa Giáo Hội và Nhà Nước ? Phải chăng hiện đang thấy xảy ra nhiều động thái phòng vệ một cách máy móc chống đối bạo lực do Giáo Hội tạo ra ? Có thể là như thế! Ít ra thì chuyện này cũng xuất hiện ở một số địa hạt. Theo tôi, ta không chỉ nói như thế mà thôi. Bởi xem ra nhiều người như thể như đang bảo: “Vâng, chuyện này cũng có phần đúng.” Và hiện nay nhiều người lại cũng đang mở to con mắt để nhìn vào thứ gì đó lớn rộng hơn một chút; và chắc chắn đó là điều mà Thánh Phaolô đã khiến nhiều người tìm cách thấy được chuyện ấy.

Nhiều vị lại cứ bảo: Châu Âu cần phát hiện ra thần tính rất riêng của mình. Theo tôi thì tính chất thần thiêng nơi con người mới là thứ gì đó đang dấy động thân xác lớn rộng, tức khuôn khổ của một hiện hữu lớn lao hơn, tựa hồ cung cách mà Thánh Phaolô thường cứ bảo: cộng đoàn của ông cần khám phá ra tính chất rất thật của một Israel thực. Israel thực là đất miền gồm toàn đấng bậc cao cả hơn một số người chỉ mỗi mang tên Do Thái, thôi. Chắc chắn còn nhiều sự thể rất song song đang quanh quẩn ở đâu đó.

Đức Giáo Hoàng Bênêđíchtô 16 là người Châu Âu, lâu nay cũng như thế. Ngài lấy danh hiệu Bênêđíchtô, quan thày của toàn châu miền này, không phải là không có mục đích. Thế nhưng, mẫu mực sống rất “tràn đồng” của dân con thế giới thứ nhất ở khắp nơi là, chủ nghĩa duy vật chất. Đây là thế giới chú trọng nhiều vào sự an toàn thoải mái. Thoải mái một cách rất phóng khoáng đến độ trở thành chủ nghĩa v.v… Hội Thánh phải nói đôi điều về chuyện này và đó cũng là triết lý của nhân vị. Toàn bộ đạo đức của sự sống thường do chủ nghĩa cá nhân, chủ nghĩa ngoài đời theo nghĩa dậy bảo cho biết để mà sống và theo tôi, Giáo Hội phải nói lên thứ triết lý về quan hệ đề cập đến các vấn đề tiềm năng có thật trong lối sống dân dã của con người sống ở ngoài.

Tuy nhiên, triết học cổ điển ta thừa hưởng ở đây không đặt trọng tâm đến khả năng lớn rộng trong quan hệ trao đổi đang có sẵn, thời buổi này. Thế giới này càng lớn rộng lại càng cần đến tâm thân rộng lớn.

Thời buổi này, ta vẫn thấy xảy đến nhiều vấn đề về môi trường. Hội Thánh lâu nay vẫn có truyền thống tôn trọng bất cứ công cuộc tạo dựng nào khiến cho nguồn đất sống của ta có thể sinh sống được ngõ hầu dành để cho tương lai mai ngày và toàn bộ khu vực sinh vật kỹ thuật nữa. Tôi không nghĩ Hội Thánh phải chống mọi cuộc thử nghiệm này khác; bởi Hội Thánh vẫn tôn trọng mọi giá trị chân phương, có thật, nhưng vẫn nói lên điều ấy; và nói là nói lên tiếng nói của mình giữa muôn vàn tiếng giọng. Nói để khám phá ra một tương lai rộng lớn hơn, thay vì vùi dập tiếng nói ấy như thể mình đang sống ở chốn miền nào đó như ta biết. Tôi vẫn nghĩ là: Thánh Phaolô có lẽ sẽ hài lòng không ít về chuyện ấy và Thánh nhân từng cố gắng làm như thế theo cung cách hư không trống rỗng còn hơn theo kiểu cha ông, cha chú.

Tôi cũng nghĩ là: Thánh Phaolô cũng sẽ nói về chuyện này nếu ông còn sống đến hôm nay, ngõ hầu biến đổi tính nhân loại khả dĩ đến với thế giới ngang qua nỗi niềm cởi mở ta có với nhau một cách chân phương, đơn giản như kết quả của động thái ít mang tính vị kỷ. Đó là chuyện “cắt bì nội tâm” và cởi mở với quà tặng cũng như xếp lớp khổ đau vào với yêu thương và ân huệ v.v… Và tôi lại nghĩ: Thánh Phaolô cũng sẽ vui lòng khi thấy mỗi khi lướt nhìn vào đó thôi.

Một trong những điều khiến tôi lấy làm thích thú khi nghĩ đến tương lai mai ngày là cung cách Hoa Kỳ phản ứng với Liên Hiệp Châu Âu. Phần lớn chương trình nghị sự có thể từ đó được ra sẽ có thật theo cung cách cũng rất Thần Học bởi lẽ tôi vẫn nghĩ điều này hiện đòi ta phải để tâm đến nó nữa.

Những điều khiến tôi muốn đề xuất là: nếu ta đào sâu tính cách chính trị nơi tầm nhìn của Thánh Phaolô, ta sẽ thấy có sự nối kết cách nào đó đúng hơn là cách biệt. Điều quan trọng là hố sâu chia cách Hội Thánh và thế giới gian trần mới này cũng không mở rộng là bao. Tôi còn nghĩ điều quan trọng khủng khiếp hơn nữa là ở chỗ nó lại khép đóng một số sự việc chứ không còn mở ngỏ cho mai hậu.

Để làm thế, tôi hy vọng là Hội Thánh Chúa sẽ bớt có động thái tập trung, tín điều và độc đoán, nhưng lại sẽ cởi mở nhiều hơn với tinh thần tập thể, lệ thuộc hoặc bất cứ ngôn từ nào có thể dùng để chỉ sự cởi mở hướng vào bên trong cộng đoàn mình. Nhưng muốn thực hiện điều này, ta chỉ có thể cài đặt và tái lập tinh thần của Vatican 2, cũng rất phải. Hội Thánh của ta cũng nói nhiều về chuyện này, nhưng lại không hề tháp đặt chuyện ấy một cách trọn vẹn cho phải phép.

Tôi không nghĩ là chương trình nghị sự có được sự trọn vẹn ở trong Hội Thánh chút nào nữa. Tôi cũng không nghĩ Hội Thánh ta lại có thể làm như thế nữa. Dù gì nữa, ta cũng phải có tầm nhìn lớn hơn những gì ta có trước đó về Giáo Hội như thể phòng giam nhỏ bé, hạn hẹp thôi. Giả như ta thật sự tháp đặt tinh thần của Vatican 2 vào trong đó, thì như thế tức là ta đã gửi thông điệp thật rõ nghĩa cho thế giới rộng lớn hơn. Thế đó, đúng là nhân vật Phaolô như tôi bắt chụp. Theo tôi, Thánh Phaolô không chỉ viết lên thông điệp nào đó cho cộng đoàn nhỏ của ông. Trái lại, ông đã gửi đi một thông điệp rất lớn lao cho Đế Quốc La Mã. Và cuối cùng, tôi hy vọng rằng điều này cũng sẽ hàn gắn được nhiều thứ, dù kết quả chưa thật rõ nét. Giả như quý vị là những người ủng hộ tổng thống Hoa Kỳ, thì tôi không nghĩ là quý vị sẽ đồng ý với những gì tôi đề cập mấy lâu nay.

Phải chăng có những địa hạt nào đó khó có thể thực hiện được khi ta nói “có” hoặc “không” về cùng một chuyện mà lại không có góc nhìn khác nhau. Vâng. Nhưng cũng có thể là không. Theo tôi thì, nếu ta lý sự kiểu biện chứng pháp hay sao đó, vẫn còn đó sự mâu thuẫn giữa các quan điểm lập trường khác biệt. Nhưng tôi lại không tin rằng lối lý sự theo biện chứng pháp là lối lý luận độc nhất có trên thế giới này. Có thể có kiểu lý luận nào đó có thể xảy đến không theo kiểu trắng đen rất biện chứng. Cũng có thể là ta đang ở ngưỡng cửa của sự thể như thế, tức sự thể không hoàn toàn cới mở hoặc khép kín, nào ai biết !

Tôi nghĩ, đó cũng là những gì được Thánh Phaolô tìm cách nói lên vào mọi lúc, cả vào lúc ông bảo: sự việc đóng đinh thập giá và cái chết được xếp gộp vào với sự sống có phục sinh mà Thánh nhân nói rằng vẫn thấy nổi trôi ở trên mặt mọi sự việc là một tuyên ngôn về sự nghịch ngạo mang tính biện chứng. Về mặt trắng đen rất thật tình, thì điều này không đúng sự thật. Nhưng, theo lý sự của Chúa mà Thánh Phaolô từng tin tưởng, ông đã khám phá ra sự thật ở nơi đó. Và đó cũng là ý nghĩa của khám phá này.

Những ai hoàn toàn quyết tâm có động thái khác biệt rất rõ rệt trong cuộc sống, lại không thể hiểu được những gì Thánh Phaolô nói ra. Giả như những người này nói là mình hiểu được điều ấy, cũng rất tốt trước mặt quần chúng, nhưng những người như thế không biết ta đang nói về chuyện gì. Thế đó là chủ thuyết duy tin tưởng chứ không phải niềm tin.

Có niềm tin vào những chuyện như thế là tin rằng Thiên Chúa có thể làm nhiều điều xem ra nghịch ngạo đối với thế gian. Và, có được niềm tin Kitô giáo là tin rằng Thiên Chúa thực sự làm điều đó với Đức Giêsu. Và, điều đó thực sự đánh động Thánh Phaolô. Còn lại là lịch sử.

Thành thử, hiện có rất nhiều điểm để ta nghiên cứu một cách nghiêm chỉnh về Thánh Phaolô như chính con người của ông cho thấy và cái nhìn đứng đắn về tư thế ta đang có, thời buổi này. Nối kết này không có nghĩa là ngẫu nhiên hoặc hời hợt bên ngoài. Nghị trình rất giống nhau, và trực giác cũng giống thế. Thế nhưng, vấn đề là làm sao ta có thể kết nối chuyện này với chuyện khác. Đó cũng là khó khăn mà Thánh Phaolô từng gặp vào mọi lúc.

Ý tôi muốn nói, là: Thánh Phaolô đã có được một cử toạ tốt đẹp nhất với những người kính sợ thờ phượng Chúa, tức những người thực sự muốn làm người Do Thái mà không cần chơi trò kết nạp để trở thành người Do Thái rất đích thực. Hiện thời, có rất nhiều người muốn sống đời Kitô hữu nhưng lại không muốn đến Nhà Thờ hoặc tham gia cộng đoàn Hội Thánh, chút nào hết. Và cũng có nhiều nhóm tuy mang nặng giá trị Kitô giáo nhưng lại không coi mình là tín hữu Đức Kitô một chút nào. Bởi thế nên, Thánh Phaolô lại đã bảo: “Kìa! Rồi thì quý vị cũng sẽ như thế thôi !” Có lẽ ta cũng nên nói với những người như thế, rằng: những gì ta tin tưởng, là những gì chính họ cũng muốn tin như ta. May ra, ta có thể học được đôi điều từ họ, trong tiến trình Vượt Qua nơi cuộc sống của chính họ khiến ta biết được và định danh như một kiểu trong Đức Giêsu Kitô. Và, ta có cảm giác là điều đó từng được xác-nhận như thế. Dù sao, thì đó cũng là những nối kết mà theo tôi cũng có thể là chuyện thực tế.

KẾT LUẬN

Tác giả Tom Wright lại đã viết:

“Đạo của Chúa không là đường lối mới để sống đạo hạnh, cũng không là cung cách mới mẻ gì để ta nối kết với phần nội tại của riêng ai, Đạo của Ngài không là phương thế để ta nắm chắc mình sẽ có được tấm vé đi về chốn thiên cung, thiên đường khi ta chết. Đạo Chúa dạy ta các lề thói không mang tính pháp luật cho dân con trong Đế Quốc hoặc những kẻ tôn thờ hệ thống chính trị tương hợp để tuân giữ hoặc chấp nhận. Đó không đơn thuần chỉ là đòi hỏi của cá nhân một tôn giáo nào hết mà nó thu nạp, thách thức và khiến cho quảng trường công cộng bị giao động. Nó còn tìm cách lật úp thế giới của Đế Quốc. Giả như sự việc Phục sinh đích thực khởi đầu từ Đức Kitô, thì đế quốc của mọi vua quan, lãnh chúa sẽ thực sự bị rối rắm.

“Đạo Chúa thời hiện đại, rủi ro thay, lại đã không tư duy như thế, nhưng lâu nay vẫn cứ tiến vào với chiều hướng tự chối bỏ mọi hoạt động của Thiên Chúa và Đức Kitô trong thế giới thực tiễn đầy mầu sắc chính trị. Đạo Chúa đã ra khỏi cuộc chơi nơi thế giới của chính mình. ‘Cung cách’ ngọt ngào, lịch lãm tạo tính khí nơi lòng sốt sắng của kẻ cuồng tín.” Ronald Knox ) Chính cảm tính riêng tư đã chỉnh sửa niềm tin của quần chúng. Vì thế nên, ta trở thành kẻ nhút nhát nên mới gọi đó là lòng độ lượng, vẫn nương tay.”

Đến đây, tôi có nhận xét là: vào tháng ngày lúc Thánh Phaolô đang sống, cũng có khá nhiều “tiến trình Vượt Qua” diễn ra ở bên ngoài Israel. Và vào thời ta sống, cũng có khá nhiều “tiến trình Vượt Qua” lại đã diễn ra ngoài Hội Thánh hoặc các thể chế Giáo Hội. Họ là dân con đệ tử của Phaolô Thánh nhân, nhưng Thánh nhân đâu giúp họ có được cảm giác riêng tư tốt đẹp ! Và Thánh nhân cũng chẳng thôi thúc họ chiến đấu chống lại các thể chế chuyên áp đạt để thống trị, rồi cứ thế lập đi lập lại những chuyện như thế. Thánh nhân yêu cầu họ thăng hoa các vấn đề như thế và khám phá ra Đức Chúa Phục sinh trỗi dậy tựa như họ trở thành bén nhạy đối với đám người bị áp bức bóc lột cũng đang trỗi dậy từ mọi rối rắm để đi vào một thứ hoà bình và công chính cũng rất mới.

Lm. KEVIN O’SHEA, DCCT, bản lược dịch của MAI TÁ