Phaolô thánh nhân, cây
viết rất tài tình.
Trên
hết mọi sự, thánh Phaolô là người ghi thư rất tuyệt hảo ít ai thấy. Ở đây nữa,
lại xin cho phép tôi được mở một dấu ngoặc để nói thêm về việc: thế nào là “ghi
thư”, vào thời đó. Thời, mà nhiều người Do thái thường hay viết thư để diễn tả
về nhiều thứ. Một thời mà có đến 8 cuốn sách chứa đựng toàn những thư do Cicero viết. Và một người khác là Pliny sống thời kỳ sau
thánh Phaolô, cũng viết ít là 121 thư gửi chính quyền La Mã. Ở thời này, ai
cũng nghĩ thánh Phaolô được nhiều người biết như một tay viết về mục-vụ hay nhất,
từ xưa đến giờ.
Phaolô
thánh nhân không ngồi bàn để viết. Bởi, là doanh thương chuyên bán buôn lều/bạt
trẩy đi xa, nên ông có thói quen đi thẳng vào vấn đề để nói về mọi chuyện. Ông luôn
cần đến thư ký phác thảo những điều ông muốn nói, sau đó ông mới coi lại và lập
thành hai bản có hiệu đính rõ ràng, một để gửi đi và bản kia giữ lại cho “văn
khố”, của riêng ông. Làm việc này, thánh nhân không thể ngồi tại bàn viết, mà ở
đâu đó bất cứ chỗ nào có thể ngồi, hết nơi này xó nọ, rất lưu động. Bản thảo và
hiệu đính, thư ký không cần giấy bút để ghi chép mà chỉ dùng bút trâm bằng kim-loại
viết lên sáp, mà thôi. Bản trên giấy để hiệu đính, tựa như thư thứ nhất gửi
giáo đoàn Côrinthô, cũng tốn kém đến 10 drachmas. Thư ký có thể chép được 85
hàng chữ suốt một giờ. Thường, thì họ được trả công cũng khá hậu. Thư chép
xong, lại cần người cầm thư chạy đến nơi nhận. Titô, là người từng mang thư thứ
hai gửi giáo đoàn Côrinthô từ phần 1 đến phần 9, trong khi đó thì chị Phoêbê là
người mang thư Rôma đến cộng đoàn sống ở La Mã. Còn, Ônêsimô là nô lệ được thánh
Phaolô giải thoát lại là người dẫn đường đến thung lũng Lycus; và, Tychicô là
người chạy thư Philêmôn. Khi đến nơi, người “chạy thư” phải đọc lớn tiếng xem trong
đó thánh nhân viết gì, vì cộng đoàn thời đó nhiều nơi gồm những vị không biết
đọc và cũng chẳng biết viết.
Thật
khó mà đưa ra một qui luật chung về khung thời gian được thánh Phaolô bỏ giờ ra
để viết xong một lá thư. Tựa như, thư thứ hai gửi cộng đoàn Côrinthô, phần 1-9
và thư Rôma gửi hội thánh La Mã, thánh Phaolô cũng bỏ ra đến 6 tháng trời, phần
lớn vì mùa đông, việc di chuyển không mấy dễ dàng.
Chi
phí tốn kém chỉ một thư cũng không nhẹ. Nói chung, theo tính toán của các nhà
chú giải thì: thư thứ nhất gửi giáo đoàn Côrinthô tốn khoảng $1,520 Mỹ kim. Thư
Rôma tốn mất $1,680 đô Mỹ, thư Philêmôn tốn chỉ mất có $74. Trong thời gian 2
năm cộng thêm mấy tháng lưu lại ở Êphêsô, thánh Phaolô viết tổng cộng ít nhất 4
bức, cụ thể như: thư Galát, Phillíphê, Philêmôn và thứ thứ nhất gửi cộng đoàn
Côrinthô. Gộp chung lại, 4 thư này tốn khoảng $3,354 đô Mỹ. Với nghề kinh doanh
lều/bạt, thánh nhân chỉ kiếm được chừng $80 một ngày, nhưng ông lại không làm
việc toàn thời, do nhu cầu mục-vụ đòi hỏi. Bởi thế nên, các đồ đệ như Timôthê,
Priscilla, Aquila và Titô được coi là những người hợp tác lao động hoặc làm
nghề gì đó để sống tạm như thánh Phaolô, ngõ hầu hỗ trợ thánh nhân trong công
tác mục vụ. Dù sao, cũng nên thêm vào đó chi phí ở thuê, mướn chỗ làm việc và của
ăn thức uống. Tựu trung, xem ra tất cả các vị liệt kê ở trên, không có đủ tài
nguyên để trang trải chi phí để ghi thư như thế. Cũng nên biết, thánh Phaolô không
bao giờ chịu nhận tiền của bất cứ ai trong cộng đoàn ông chung sống hoặc lao
động, cốt để ông không bị ràng buộc vào bất cứ người nào. Ông chỉ nhận tiền thù
lao hay sao đó, khi đã rời đi nơi khác; ông có nhận cũng chỉ để giúp những nơi ông
mới tới. Cộng đoàn Philíphê cũng đã tài trợ cho thánh Phaolô ở lại Côrinthô và
gửi tiền cho thánh nhân lúc ông còn ở Êphêsô. (Ở đây, lại cũng xin mở thêm một
dấu ngoặc để ghi nhớ, đó là: thánh Phaolô từng thu thập được một số tiền khá
đáng giá, nhưng tiền đó là để giúp người Do thái nghèo sống ở Giêrusalem, mà
thôi).
Ở
đây, cần nói thêm là: trong số 14 bức thư được bảo là do thánh Phaolô viết, cả những
thư được viết vào thời gian đầu, nay còn ghi trong Tân Ước. Có điều lạ, là: thứ
tự sắp xếp các thư trong Tân Ước lại bắt đầu từ thư dài xuống thư ngắn, chẳng
cần biết thư ấy viết vào thời nào, chủ đề gì. Nhưng, hầu như các nhà chú giải
nay quyết rằng: thánh Phaolô chỉ viết có 7 thư, thôi. Đó là điều chắc như đinh
đóng cột. Các thư đó, rõ ràng là do thánh Phaolô đọc cho thư ký viết, như: thư
thứ nhất Thessalônikê, thư thứ nhất và thứ hai gửi cộng đoàn Côrinthô, thư Galát,
thư Philíphê, Philêmôn và thư Rôma. Thường thì, các nhà chú giải đều dự đoán
khá chính xác những chuyện như thế, trong khi một số các vị khác lại nghĩ rằng
cả 14 thư này đều do thánh Phaolô viết hết.
Các
thư khác, hầu hết là do các tác giả sau này viết; bởi, có cú pháp được viết khác
hẳn kiểu thông thường thánh Phaolô suy nghĩ và sống thực, nhưng lại không do
thánh nhân soạn. Các ấn bản này được gọi là ngụy-thư Phaolô, gồm các ấn bản
như: thư gửi cộng đoàn Êphêsô, Côlôsê, thư thứ 2 Thessalônikê và thư mục vụ 1
và 2 gửi Timôthê và Titô. Theo thiển nghĩ, thật ra cũng có thư mục vụ do thánh
Phaolô viết và gửi cộng đoàn Laođixê một phần đã nằm trong thư gửi cộng đoàn
Côlôsê và Êphêsô rồi. Riêng thư Híp-ri (còn gọi là thư Do thái) có lúc được bảo
là do thánh Phaolô soạn thảo, nhưng theo các nhà chú giải ngày nay, thì điều này
cũng không đúng. Sở dĩ có chuyện đó, là vì cung cách viết trong thư Hip-ri
không giống lối suy nghĩ của thánh Phaolô hoặc người nào lâu nay theo cùng một trào-lưu
do thánh nhân lập. Thật ra, thì thư
Hip-ri không thuộc dạng thư từ giao dịch, lại không phải là gửi cho cộng đoàn
Do thái, nên điều chắc chắn là thư này không do thánh Phaolô tự tay viết.
Có
thể nói mà không sợ sai lầm rằng: các ấn bản này tuy thuộc bộ kinh-điển, nhưng
không giống như thánh Phaolô viết mang tính chất lịch sử. Việc truy tầm thư của
thánh Phaolô viết cũng đã kích thích việc sưu tầm thư do người khác viết, rồi
gián tiếp áp đặt một cách sai lầm rằng những thư như thế là do các nhân vật cao
cấp thời giáo hội tiên khởi như thánh Phêrô, Giacôbê, Giuđê, Gioan chủ trương.
Ở đây nữa, cần minh xác một điều, là: thánh Phaolô là nhân vật chính đã viết
phần thứ hai sách Công Vụ. Và, một điều chắc chắn nữa là: một phần ba sách Tân
Ước lại vẫn nói về thánh Phaolô Tông đồ, nhân vật chủ chốt của Tin Mừng.
Còn
việc này cũng không đúng cho lắm, là: ta cứ liệt thánh Phaolô vào hàng ngũ các đấng
bậc chuyên “ghi thư”. Bởi, khi đọc nội dung điều ông muốn nói cho thư ký chép,
thánh Phaolô không sử dụng tài ăn nói hoặc khoa hùng biện như khi viết. Ngôn từ
mà thánh nhân sử dụng là những tư tưởng “hiện có trong đầu”. Thế nên, ta sẽ sơ
hở rồi phạm lỗi lầm nếu để quá nhiều giờ vào việc phân tách bàn văn hoặc từ ngữ
ghi trong thư. Ngay đến tác giả có lần từng nói: trong thư, ông chơi chữ khá nhiều.
Ông là người kinh doanh lều/bạt và/hoặc da thú, mà tiếng Hy Lạp chỉ việc kinh
doanh như thế bằng từ “skenopoios” có
nghĩa là người phụ sân khấu, tạo mẫu, hoặc có vai trò ít quan trọng kiểu “vai
ngoại chính” hoặc nhân vật bất chợt tìm đến cho việc dàn-dựng sân-khấu.
Thánh
Phaolô tự gọi mình là tay “khùng điên” vì Đức Kitô: mà cụm từ “khùng điên” ở
đây mang ý nghĩa như ở các vở hài dành cho khán giả thuộc cấp thấp chỉ như một anh
hề sân-khấu chuyên nhắp miệng bắt chước các nhân vật chính dựng trong kịch bản,
thôi. Các vai được dàn dựng như thế, chỉ để diễn thay cho nhân vật nào đó trong
kịch thể theo hiệu lệnh và sở thích đặt cho vai trò nhái miệng cho giống kịch
hài, để cười thoải mái mà thôi. Thật ra, ông cũng hơi giống anh hề sân khấu một
đôi chút. Cả khi nói về “sự khùng điên của thập giá” đi nữa, ông cũng chỉ muốn
đượm tính hóm-hỉnh coi đó như cái giá cái gông cứ kè kè bên cổ. Quả, đây có một
chút tính “truyền thống” như vẫn thấy ở văn hoá Hy Lạp đến nỗi cả Socrates lẫn
Êsốp đều có thể giữ vai trò ấy một cách khéo léo, và nhờ đó góp phần làm nên vở
hài, tựa như thế mà thôi. (xem L. Welborn, 2005).
Cũng
nên suy nghĩ thêm một chút để nói được rằng: không ai –kể cả thánh Phaolô- ngay
từ đầu, lại nghĩ rằng các thư ông viết theo thể-loại như thế lại có thể trở
thành “Kinh Sách” đưa vào “Tân ước” để mọi người tin. Đó chỉ là những thư được
ghi chi tiết lúc này lúc khác, thế thôi. Không giống như các tác giả khác trong
Tin Mừng, thánh Phaolô chẳng bao giờ giấu tên giấu tuổi mình là tác giả của các
tài liệu đề ra như thế.
Cũng
nên nhớ: phần lớn các thư do chính thánh Phaolô ghi, là để giải đáp các câu hỏi
gửi về thánh nhân theo dạng thư từ, do thành viên cộng đoàn muốn hỏi về một số
luật lệ hoặc thói tục, mà thôi. Bởi thế nên, đừng lưu giữ các thư như thế vào
sổ bộ như đồ gia bảo … Và nên biết: các thư do thánh Phaolô ghi soạn là để đọc
lớn cho cộng đoàn nghe, bởi mục đích thánh nhân ghi thư là để trả lời cho cộng
đoàn biết về các vấn đề từng nảy sinh. Nói tóm lại, rất nhiều vị trong cộng
đoàn thời đó không biết đọc và cũng chẳng biết viết, nên muốn thánh nhân giải
đáp các vấn đề mình cần biết…
-------
Thánh Phaolô và kinh nghiệm hình thành đời
đi Đạo
Từ
đầu, thánh Phaolô đã là người Do thái và mãi mãi ông cũng sẽ là người Do thái.
Ông chưa bao giờ hồi hướng trở về với đạo giáo nào khác. Và, ông cũng chẳng bao
giờ là người Công giáo theo đúng nghĩa, bởi Công giáo thời bấy giờ làm gì đã
thành hình, sớm như thế. Có thể gọi ông là Kitô hữu -nếu muốn hiểu cụm từ này
như danh xưng để chỉ những “kẻ theo Đấng
Thiên Sai”- (tức cụm từ chỉ các kẻ tin vào Đức Giêsu). Cộng đoàn Antiôkia là
một trong các cứ điểm mà thánh Phaolô từng hăng say làm việc nhiều hơn đâu hết.
Quả thật, làm việc với cộng đoàn ở đây, thánh nhân cũng gặp nhiều trắc trở với
giới lãnh đạo; nhưng cuối cùng, thánh nhân cũng đã tách ly, không còn làm việc
ở đó nữa. Và, từ lúc đó, thánh nhân đã phải minh định lại từ ngữ nói về thuyết “Thiên
Sai”, theo chân Chúa.
Thánh
Phaolô chưa từng gặp mặt Đức Giêsu đến một lần, trong quá trình Chúa sống ở cõi
trần. Thánh nhân có nghe nói về Ngài, phần lớn là qua lời thánh Phêrô, nên ông
biết là Đức Giêsu đã chết và đã sống lại và Ngài sẽ lại quang lâm, cũng rất sớm;
có lẽ vào thời thánh nhân còn tại thế. Thánh Phaolô thừa hiểu rằng: dân con Hội
thánh khi nói về việc Chúa quang lâm ai cũng hiểu theo nghĩa đen, rất thực tế.
Ông cũng biết, cộng đoàn của ông được lập ra là để quây quần hướng về Chúa và
chờ đợi ngày Chúa quang lâm, thêm lần nữa. Các thánh thời tiên khởi nhìn toàn bộ
cuộc sống của Đức Giêsu như kiểu mẫu rất xứng đáng, nên các ngài rất thông cảm
cho nhân loại, vẫn chờ đợi xem con người rồi sẽ ra sao, về sau. Theo các thánh,
thì Đức Giêsu là “A-đam Mới”. Là, “Con Người Mới” rất đáng kính phục. Thật ra,
các thánh cũng ý thức được sự cần thiết phải kết hợp với Chúa hiện diện nơi các
đấng theo cung cách cũng rất lạ. Các thánh được khai tâm về việc này, phần lớn
là nhờ nghi thức thanh tẩy và tiệc lòng mến. Thông tin mà thánh Phaolô có được về
chuyện này, là do từ người khác. Bởi lúc đầu, bản thân thánh Phaolô cũng không ưa
thích các loại hình như thế. Vì thế nên, những điều được thánh-nhân nhấn mạnh
trong thư cuối, cũng khác với những điều do thánh nhân thực hiện qua nghi thức lễ/tiệc
ấy.
Nếu
hỏi rằng: người theo Chúa có chấp nhận thánh Phaolô về với cộng đoàn mình không?
Thật ra, cũng khó mà trả lời cho chính xác. Ở Tin Mừng thánh Máccô, ta thấy xảy
ra “sự việc” ít thấy trong đời sinh hoạt công khai của Đức Giêsu là: hôm đó, có
người thực hiện việc chữa lành người tật nguyền và dám trừ quỉ nhân danh Đức
Giêsu và cũng làm theo kiểu Chúa và môn đệ Ngài làm, dù ta gọi việc đó là phép
lạ hay không cũng chẳng thành vấn đề.
Vấn
đề xảy ra khi ấy, là: một số tông đồ nòng cốt những muốn hạ bệ người này và những
người có lập trường/khả năng tương tự. Nhưng, khi ấy Chúa đã phản bác ý kiến
này và truyền cho các thánh cứ để họ làm thế, dù họ không thuộc nhóm của các
thánh. Bởi, nếu những người này mà còn làm được điều tốt lành và theo kiểu tốt
đẹp, thì đâu có gì là sai quấy. Theo thiển ý, thánh Máccô khi kể lại tình huống
lúc ấy, là: để đưa ra một thẩm định về sự việc rất gần gũi với thời buổi và nơi
chốn mà thánh sử là tác giả đang sống. Bởi, thánh Máccô viết Tin Mừng, là thánh
sử viết tại Rôma vào những năm 70, sau khi Chúa về Trời.
Do
đó, tôi thiết nghĩ, các thừa-tác-viên đồng-hành với thánh nhân đã thực hiện
công cuộc mục vụ rất tốt, nhưng lại không được lòng các tông đồ trụ-cột như
thánh nhân và đồng sự của thánh nhân, là các bậc nữ-lưu rất trọng vọng. Các nữ-lưu
này, không đủ quyền như các đấng bậc trụ cột ở Giêrusalem như: thánh Phêrô,
Giacôbê và thánh Gioan, nên không được phê chuẩn. Thêm vào đó, nhóm của các thánh
chỉ gồm thánh Phaolô và các thừa-tác-viên nữ như các chị Phôêbê, Chloê, Priscilla,
vv.. Nói tóm lại, điều đó cho thấy các vị này cũng đã làm nhiều điều tốt đẹp
không chỉ ở Akaia thôi, mà còn ở La Mã cho cộng đoàn dân Chúa sống tại đây.
Thánh Máccô còn nói: “Hãy cứ để họ làm như thế, vì họ đang làm những việc được Chúa
khích lệ”. Duy có điều, là: thánh Máccô không đại diện cho tất cả các nhóm Đạo
Chúa vừa phát triển, nên đó mới thành chuyện.
Thánh
Phaolô từng có kinh nghiệm đổi đời, thoạt vào lúc Chúa sống lại và Chúa đã tỏ
hiện cùng thánh-nhân qua thị kiến vĩ đại xảy đến với thánh nhân trên đường Đamát.
Vì thế nên, sau đó thánh nhân mới trở về Ả Rập, tức về vùng Nabatêa nằm hướng
Đông Nam Đamát, suốt 2, 3 năm liền để chứng tỏ là ông đã trải nghiệm được điều
mà Giáo hội gọi là “Con Đường Đamát”. Chừng như thánh nhân cũng đã quay lại Đamát
sống vài năm để san sẻ tình thân với tín-hữu ở đó những gì mà thánh nhân từng đạt
được, ngõ hầu mọi người có thể thông hiểu đời của Chúa, nhất là sự việc Chúa
sống lại đã rành rành. Sau này, thánh nhân lại lên đường đi Giêrusalem suốt 15
ngày ròng rã, là để gặp các lãnh tụ chóp bu con dân của Chúa sống ở Giêrusalem
và để nghe biết nhiều điều về Chúa, hơn. Tiếp theo đó, thánh nhân lại đi
Antiôkia và trở thành một phần của cộng đoàn dân con Đức Giêsu ở nơi này. Được
Hội thánh ở đây đỡ đầu, thánh Phaolô đã trở thành vị thừa sai năng-nổ suốt 12
năm hoặc hơn, tại các thí điểm mục vụ như: Syria, Cicilia (tức một phần Thổ Nhĩ
Kỳ) như mọi người ắt hẳn đều đã biết. Ở đây, thánh nhân đã miệt mài làm việc
với các vị chưa thành người Do-thái nhưng vẫn tin vào Đức Giêsu cũng như tin vào
Thiên Chúa của Ngài. Chính giai đoạn này, chừng như thánh nhân cũng từng làm
việc tại Galatia chừng vài ba năm thêm nữa, nhưng không thành công
cho lắm.
Dù
thế, Giáo Hội Giêrusalem cũng đã phát triển rộng rãi lan sang nhiều chốn miền khác
như Lyđia, Jôppa, Xêdarê, Siđôn… Cuối cùng, thánh nhân buộc phải về lại
Giêrusalem để tham dự cuộc họp thượng đỉnh với các thủ lãnh Giáo Hội hầu bàn bạc
về tình hình người anh em ngoại-giáo nay hồi hướng quay về với Đạo Chúa. Ở đây
nữa, thánh nhân đưa ra đề nghị và cũng được công nghị chấp thuận, là: những ai
vừa hồi hướng trở về ràn chiên của Chúa không cần qua thủ tục “cắt bì” như dân Do
thái vẫn làm. Thành thử, vấn đề hỏi rằng: các vị này có cần phải trở thành người
Do thái trước đã, rồi mới được làm tín hữu Đức Kitô, không?
Nhiều
người nghĩ, câu trả lời cho vấn đề nêu trên phải là chữ: Có! Vâng. Ai cũng cần
làm việc ấy và phải giữ luật Torah nhất là chế độ ăn uống các thức ăn thuần khiết.
Thánh Phaolô lại chủ trương không cần phải như thế, và ông đã thắng. Có lẽ có
người lại sẽ cho rằng ông đã mua phiếu của lãnh tụ các Giáo hội ở Giêrusalem, đó
là chuyện rất thường xảy ra ở Trung Đông, nghĩa là chỉ cần thuận đem về cho Giêrusalem
các thành quả quyên góp được từ cộng đoàn kiều dân sống tản mác ở bên ngoài rồi
đem phân phát cho người nghèo khó ở nơi đó, thế là được. Có thủ lãnh nào ngửa
tay ra nhận quà như thế, mà lại không đền đáp bằng món quà phê chuẩn, thuận thảo
với thánh Phaolô, sẽ bị giới chức trong cuộc coi như người thiếu lễ giáo hoặc thiếu
xã giao, lịch thiệp.
Tuy
nhiên, chẳng mấy chốc, một số lãnh tụ trong đó có thánh Phêrô và thánh Giacôbê,
lại đã bội ước, bèn rút lại sự đồng thuận về chính sách mà thánh Phaolô chủ
trương, đặc biệt là với cộng đoàn sống ở Antiôkia. Cũng xin mở dấu ngoặc ở đây để
nói thêm, là: bà con ta phải nhận ra rằng: ở miền Cận Đông thời trước và có lẽ cả
ngày hôm nay ở Trung Đông nữa, chẳng mấy ai thắng hoặc bại một cách triệt để
hết. Bởi, người thua cũng sẽ đoạt lại được chút gì đó, sau khi đã đại bại. Và
qua đó, hẳn cũng có người sẽ vội kết luận rằng: toàn bộ Giáo hội tiên khởi chừng
như đã được bao bọc bằng thứ “bom nổ chậm” sẵn sàng nổ bùng vào bất cứ giây
phút nào. Đúng thế. Và khi xảy ra những chuyện như thế, chắc chắn sẽ có luồng
hơi lạnh vụt bốc theo chiều hướng khác nhau… Kết cuộc là, thánh Phaolô đành phải
tách ly khỏi các đấng bậc này, và nhất là tách khỏi thánh Banaba người từng là
bạn đồng hành cộng tác với ông, trong nhiều công tác mục vụ, vào dạo trước. Cuối
cùng, thánh Phaolô đành theo con đường mình vạch sẵn như vị thừa sai độc lập,
chỉ khẳng định quyền bính tư riêng trực tiếp có từ Đức Giêsu mà thôi.
Và
như thế, thánh Phaolô là nhà hoạt động cho tự do từng trỗi dậy. Thánh nhân còn là
nhà cách mạng từng bảo vệ quyền tự do có trách nhiệm, cho nhiều người. Thánh nhân
không chỉ là người tái tạo thị kiến lớn, về cộng đồng nhân loại, nhưng ông là
người sáng chế ra nhãn giới ấy và thực hiện nó, cũng rất đạt.
---
Thánh Phaolô và địa hạt tư riêng do
mình tạo
Kể
từ đó, thánh Phaolô rời bỏ thế giới Cận Đông để đi xa, xa hơn nữa, tập trung
vào Châu Âu cũng khá lâu. Có một khoảnh khắc rất phút chốc về Đạo Chúa, đặc
biệt là lịch sử của Châu Âu, giống như vậy. Bằng nhiều cách thức khác nhau, ta
có thể khẳng định rằng: chính thánh Phaolô là người từng tạo cho Châu Âu ý
nghĩa của tự do chưa từng có trong lịch sử, cả những tháng ngày của lịch sử Hy
Lạp. Đó là tự do con cái Chúa, ta cần ghi nhớ.
Lúc
đầu, khi thánh Phaolô đến Maxêđônia, ông đi thẳng vào thủ phủ Thessalônikê và
Philíphê. Sau đó, thánh nhân mới tiến về thị trấn Akaia quan trọng nằm ở phía
Nam Hy Lạp như thủ đô A-then và Côrinthô, điều đó có nghĩa là ông đã vào với
trung tâm của nền văn hoá Hy Lạp đã thuần thành với La Mã. Thời gian ông tạm
lưu lại tại các thủ phủ khác ở Châu Á là Êphêsô, có nghĩa là thánh nhân đã đặt
mình vào với các thị trấn đang đến hồi đi lên, thuộc Trung Đông. Thành thử, có
thể nói mà không sợ sai lầm, rằng: ông là người thành thị. Ông đến với thị
thành theo đường rộng nối kết Đông-Tây hoặc các hải cảng quan trọng, ở đó có các
trung tâm mậu dịch và di trú. Thánh Phaolô tự coi mình như đã làm hết tất cả tại
nửa phần phía Đông của đế quốc La Mã và đã hướng tầm nhìn về phía Tây đế quốc
này, là Tây Ban Nha. Thật ra, ông chưa một lần đặt chân lên đất nước Tây Ban
Nha bao giờ cả. Nhưng, lại có mặt ở nhiều trung tâm to lớn khác từng chịu ảnh
hưởng của nền văn minh La Mã đặt nặng lên các miền có nền văn hoá, chính trị và
kinh tế kiểu Hy Lạp, cũng như Châu Âu.
Thánh
Phaolô cũng đã định cư –nếu gọi được như thế- đặc biệt ở các thủ phủ như Côrinthô,
Êphêsô và cuối cùng đã dừng chân, đóng đô ở La Mã nhiều tháng ngày. Ở đây, ông
đã có hồ sơ dày đặc với cảnh sát, rất nhiều năm. Ba năm rũ tù ở Côrinthô. Ba
năm khác bị nhốt ở Êphêsô và lại thêm ba năm nữa cũng bị nhốt ở La Mã, rất không
chừng. Các nơi khác ở Châu Âu, ông chỉ ghé qua đôi ngày rồi thôi. Có nơi chỉ
vài tuần là nhiều nhất.
Thánh
Phaolô rất muốn đi Tây Ban Nha. Nhưng theo tôi, ông chưa từng đặt chân đến đó,
dù chỉ một lần. Và cũng không ai nắm chắc được là: khi ấy ông còn giữ ý định đến
đó nữa hay không. Bởi ông có đến những nơi như thế, thì cũng chẳng ai hiểu được
tiếng Hy Lạp để nghe ông giảng về thần học Đức Kitô theo nhãn giới của riêng ông.
Tây Ban Nha, thật ra cũng chẳng có hội đường nào dành cho người Do thái hết.
Chẳng nhóm hội nào kính sợ Chúa, đến được nơi này. Những người được thánh nhân
lân la/tiếp xúc và giảng giải, thường là các nơi khác, chứ không phải ở phần
đất này.
---
THIẾT LẬP LỊCH TRÌNH ĐI ĐỨNG, RẤT TUẦN
TỰ
Thứ
tự thời gian của các thư do thánh Phaolô ghi cũng khác thứ tự thời gian thánh
nhân từng thực hiện cuộc lữ hành đi khắp chốn. Thông thường, thánh nhân đi đến đâu,
về nơi nào bao giờ ông cũng viết thư phúc đáp gửi cộng đoàn do ông thành lập, hoặc
đã từng thăm viếng, cũng khá nhiều. Hầu như tất cả các thư do thánh nhân ghi và
gửi cộng đoàn Côrinthô hoặc Êphêsô đều diễn tiến vào mùa nghỉ đông, ở nơi đó. Nơi
Tân Ước, thứ tự các thư do thánh nhân ghi không cho thấy thứ tự thời gian, mà
chỉ sắp xếp theo kiểu thư dài đăng trước, thư ngắn xếp phía sau, cuối cùng là thư
ngắn nhất trong bảng xếp loại. Dưới đây, tôi cũng sẽ sắp xếp thứ tự các thư do
thánh nhân ghi theo thời gian, tức vào lúc thánh nhân đọc cho thư ký chép, như
sau:
Thư 1 Thessalônikê
Thư Philíphê
Thư 1 & 2 Côrinthô
Thư Gálát
Thư
Rôma
Còn,
thư Philêmôn và các thư khác, không nhất thiết phải theo thứ tự thời gian hoặc theo
kiểu dài ngắn như khi thánh nhân nói chữ “tôn huynh” ở thư Rôma, là ám chỉ những
người có tuổi từ 49 đến 56, thôi. (xem Gregory Tatum,op New Chapters in the
Life of Paul: the Relative Chronology of his Career, 2007)
---
TẨY SẠCH MỌI NGỘ NHẬN
VỀ THÁNH NHÂN
Bài
này, chỉ là đôi giòng chảy thông tin về thánh Phaolô mà tôi từng đề cập hồi năm
thánh 2008 mừng kính thánh nhân. Nhưng tới nay, bản thân tôi vẫn chưa nói rõ thánh
Phaolô thực sự là ai? Loại người nào? Cũng xin bà con mọi người hãy kiên nhẫn,
bởi năm thánh Phaolô mới xẩy ra cách nay không lâu, vẫn còn vang vọng nhiều năm
nữa. Chúng ta chẳng thể nào biết được tường tận thánh Phaolô là ai, cho đến
ngày Đức Giêsu sống lại và gặp thánh nhân qua thị kiến vĩ đại xảy ra trên đường
đi Đamát. Sự kiện này, không chỉ biến đổi cuộc đời của thánh nhân thôi, mà còn
cải hoán cả tính chất rất Phaolô nữa.
Ở
đây, tôi muốn ghi thêm đôi điều đề nghị ta tìm kiếm những gì thực tiễn khi bàn
về nhân vật Phaolô lịch sử. Có lẽ cũng không cần dừng lại ở đây như người chủ
bại nói thôi không còn muốn tưởng tượng về vị thánh độc đáo mà nhiều ảnh hình
cứ lởn vởn quanh ta, suốt nhiều năm. Chẳng hạn như, nhiều người cứ tưởng thánh
nhân là người bài bác dân Do thái. Thật ra, không có gì chứng minh chuyện ấy có
thực. Quả thật, thánh nhân khi xưa cũng đòi cho phép nữ giới trong cộng đoàn
của ông, được bình đẳng và có cơ hội đồng đều không thua gì nam giới. Có lẽ,
cũng nên thử nhìn vào tình hình các bậc nữ-lưu từng có vai trò đặc biệt trong
cộng đoàn Phaolô như các chị Chloê, Phôêbê, Giu-ni-a, Ê-vô-đi-a, Xin-ti-chê, Ap-pia
(ở Côlôsê), Priscilla… Thật ra, ta cũng thấy một số văn bản còn nằm trong ký ức
của nhiều vị cứ diễn giải theo cung cách trái ngược với những gì ta nghe biết. Có
lẽ, vì thế cũng nên nói đôi chút về các sự kiện như vậy, ở đây.
Trong
bức thư nọ, thánh Phaolô khuyên các phụ nữ hãy giữ im lặng nơi thờ phượng và
không được phép dạy dỗ ai hay giảng giải điều gì. Nhưng, văn bản này lại xuất
từ một trong các thư xuất hiện vào giai đoạn cuối đời của ông (tức rút từ thành
phần các thư mục-vụ) chứ không phải do một Phaolô lịch sử đã từng viết ra.
Trong một văn bản khác, thánh nhân lại khuyên nam-nhân trong cộng đoàn do ông
thành lập ở Côrinthô đừng nên để tóc dài, còn nữ giới cũng không nên để tóc
ngắn. Ở đây, ta cũng nên thận trọng với bối cảnh của văn bản nói như thế. Bởi,
Côrinthô thời ấy, nam-nhân đồng-tính luyến-ái thường để tóc dài và nữ-giới đồng-tính
cũng thường để tóc ngắn. Và, tại các thị thành thắp đèn mầu đỏ ở nhiều chỗ
trong thị trấn nhỏ như Côrinthô lúc bấy giờ, thường những người như thế không
được trọng vọng. Trong khi đó, thánh Phaolô lại cứ muốn thành viên cộng đoàn do
ông lập, phải cho đi và nhận lãnh trọn vẹn sự tôn kính, từ mọi người. Chính vì
lý do đó, thánh nhân mới ra chỉ thị như thế với Kitô-hữu sống ở đó, lúc bấy
giờ. (xem Crossan and Reech, In Search of Paul, 2004, nói về vấn đề này
rất thoáng.)
Ở
đây, cũng cần nói thêm, là: vào thời thánh Phaolô, vai trò của vị “linh mục/tư
tế”, “giám mục/ chủ quản”, và cả “Đức Giáo Hoàng” vẫn chưa chính thức thành
lập. Thật sai lầm theo sử học, nếu coi thánh Phaolô như vị linh mục hoặc giám
mục. Chắc chắn thánh nhân không là vị Đạo trưởng hay Giáo Hoàng. Ông cũng chẳng
là thầy dòng khắc kỷ, sống trên núi.
---
TÓM LƯỢC
Toàn
bộ bài này, tập trung suy tư về Saulô người Do thái sống ở Tarsus, tức thánh Phaolô theo chân Đức Giêsu, Đấng chấp
nhận cái chết và đã sống lại. Trong phút chốc, ta coi Phaolô như nhân vật có cung
cách rất tư riêng, một người không theo nghi thức Antiôkia của phương Đông, một
kiều dân Do thái tin vào Đức Giêsu, nhà lữ hành vĩ đại, người sáng lập nhiều
cộng đoàn dân con Chúa, và là cây viết rất tài tình và ở trên hầu hết các tác
giả của Tân Ước, ông đích thị là người tin vào Đức Giêsu-đã -chết-và-đã-sống-lại
trong vinh hiển.
---
THÂN THẾ VÀ SỰ NGHIỆP
CỦA THÁNH NHÂN
Năm
sinh: có lẽ vào năm thứ 6, trước
Công nguyên.
Nơi
sinh: thành Tarsus, thuộc gia đình Do thái khá bảo thủ, gần như cùng thời
Đức Giêsu.
Năm
qua đời: có thể vào năm 64, sau Công nguyên (dưới triều Nêrô)
Nghề
nghiệp: Doanh thương (ngành da)
Học vấn: Học Kinh thánh từ người Do thái tại nguyện đường; nhưng ông
vẫn qui chiếu bản 70 Hy Lạp. Ông không theo trường lớp nào, nhưng lại rất giỏi
về tư tưởng Hy Lạp nhờ các các triết gia từng du thuyết và ngang qua các nhà
thỉnh giảng đến Tarsus, xứ sở ông. Có thể nói, ông là người Biệt Phái xứng với
danh xưng này. Có lẽ, ông không học ở Giêrusalem vào thời Gamaliel; trước ngày
ông “hồi hướng trở lại”, tín hữu Đạo Chúa ở Giu-đêa không ai biết đến tên ông.
Ông không là người bách hại Hội thánh ở Giêrusalem. Khi thánh Stêphanô
bị ném đá chết vì Đạo, ông không có mặt ở đó.
Ngôn
ngữ: nói tiếng Hy Lạp nhưng viết không giỏi. Hiểu đôi chút tiếng Hipri, Aram, La tinh.
Ngoại
hình: lùn tịt, râu tóc cắt gọn như mọi
người
Các tranh vẽ trên da và cả trên đá tìm được ở Thổ Nhĩ
Kỳ năm 2006, nhất là bản vẽ do nông gia nọ làm chủ, có ghi chi tiết ngày giờ
rải rác đây đó. Nông gia này đi Êphêsô để gặp Phaolô, nhà thuyết giảng đại tài.
Phaolô, khổ người nhỏ thó ngang tầm trẻ nhỏ. Ông thường ngồi trên bàn để giải giải.
Nông gia nọ vẽ hình ông lên đá, trông như thế. Ông đích thật người lùn. Và có
thể, đây là điều ông muốn ám chỉ khi dùng chữ “tâm tình” trong thư thứ hai gửi
tín hữu ở Côrinthô. Ông là người nhỏ bé nhất trong số các tông đồ của Chúa. Khi
đứng thẳng, ông chỉ ngang tầm ngực thánh Phêrô, thôi. Có thể kiểm chứng điều
này qua những gì còn giữ trong quan tài bằng đá tìm được ở Rôma (xem phần “Nơi
qua đời” ở dưới).
Tình
trạng hôn phối: rất có thể Phaolô cũng có vợ
Ơn
gọi: là tông đồ của Đức Giêsu-chịu-chết-trên-thập-giá-và-đã-sống-lại
Quyền
bính: Trỗi dậy nhờ đụng mặt với Chúa
qua thị kiến Đức Giêsu-Chịu-nạn-và-Sống-lại
Mục
vụ: thiết lập nhiều cộng đoàn
tin vào Đức Giêsu trong thế giới ngoại giáo lan rộng
Công
tác giám sát: Hội nghị thượng đỉnh ở Giêrusalem
Địa
hạt công tác thực tiễn:
Miền Đông Địa Trung Hải
(Ả Rập, Syria, Cicilia)
Miền Tiểu Á (Galatia, Á Châu = Êphêsô)
Akaia (Côrinthô)
Ilyricum
Dự
định: đi Tây Ban Nha, nhưng không đạt.
Có thể, thánh Phaolô nghĩ đó là Bithynia và
Pontus, cửa ngõ dẫn vào phía Đông (Babylon? Parthia?)
Phương
tiện di chuyển: lúc đầu ông chỉ đi bộ, về sau ông men theo đường biển
Lý
do đến với cộng đoàn: thăm viếng, làm công tác sứ giả, ghi thư (đọc cho người
khác viết)
Tù
tội: Khá dài ngày (đặc biệt là ở Êphêsô,
Giêrusalem, Rôma)
Sinh
hoạt khác: Gây quỹ giúp người nghèo ở Giêrusalem, tiền do cộng đoàn ngoại giáo
tặng.
Sức
khoẻ: Khá khoẻ mạnh
Nơi
qua đời: Tháng 12 năm 2006, các nhà khảo cổ khai quật
một quan tài bằng đá ai cũng
hiểu trong đó chứa đựng hài cốt của thánh
Phaolô chôn bên dưới thánh đường
hiện là Vương-Cung-Thánh-Đường Thánh
Phaolô, ở Rôma.
(còn
tiếp)
______________________
Lm Kevin O’Shea, CSsR
Mai Tá lược dịch
No comments:
Post a Comment